Kho báu thiên nhiên giữa vùng Tây Bắc xứ Thanh
Nằm ở phía Tây Bắc của tỉnh Thanh Hóa, cách trung tâm tỉnh lỵ khoảng 135 km, Khu bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Pù Hu được ví như “lá phổi xanh của miền biên viễn”, vừa hùng vĩ, vừa ẩn chứa nhiều giá trị sinh học, văn hóa và tiềm năng du lịch to lớn.
Khu bảo tồn được thành lập theo Quyết định số 447/QĐ-UB ngày 20/3/1999 của Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa, với diện tích 28.476,42 ha, trải dài trên địa bàn 8 xã: Hiền Kiệt, Thiên Phủ, Nam Xuân, Phú Xuân, Phú Lệ, Trung Thành, Trung Sơn và Trung Lý. Trong đó, rừng đặc dụng chiếm 24.200,87 ha, là nguồn tài nguyên sinh học quý giá, có ý nghĩa đặc biệt trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học của tỉnh.
Địa hình nơi đây là sự giao thoa giữa những dãy núi đất và vùng núi đá vôi chạy theo hướng Tây Nam - Đông Bắc, tạo nên nhiều tầng sinh cảnh phong phú. Đỉnh Pù Hu cao 1.468 m, được xem là “nóc nhà” của khu bảo tồn, nơi du khách có thể phóng tầm mắt chiêm ngưỡng toàn cảnh núi rừng hùng vĩ. Xen giữa các dãy núi là hệ thống sông, suối, thác nước như suối Tôm, suối Ngà, thác Khặt, thác Sơn Dương... góp phần tạo nên bức tranh thiên nhiên nguyên sơ, đầy sức sống.
Hoạt động sản xuất giống cây lâm nghiệp phục vụ nhân dân trồng rừng ở Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hu.
Khí hậu Pù Hu mang đặc trưng nhiệt đới gió mùa, chia hai mùa rõ rệt. Mùa khô (từ tháng 11 đến tháng 5) thích hợp cho các hoạt động trekking, leo núi, cắm trại; trong khi mùa mưa (từ tháng 6 đến tháng 10) là thời điểm lý tưởng để du khách chiêm ngưỡng vẻ đẹp căng tràn sức sống của những dòng thác giữa đại ngàn.
Không chỉ đa dạng về cảnh quan, Pù Hu còn được xem là “ngân hàng gen” quý hiếm của Thanh Hóa. Kết quả điều tra cho thấy khu bảo tồn hiện có 1.725 loài thực vật thuộc 696 giống, 170 họ và 6 ngành; trong đó 52 loài được ghi trong Sách đỏ Việt Nam (2007), gồm: 3 loài rất nguy cấp (CR), 15 loài nguy cấp (EN) và 33 loài sắp nguy cấp (VU).
Hệ động vật nơi đây cũng vô cùng phong phú với 915 loài, trong đó 308 loài nguy cấp, quý hiếm được ghi nhận theo Nghị định số 06/2019/NĐ-CP, Sách đỏ Việt Nam và danh mục của Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (IUCN). Những loài tiêu biểu có thể kể đến như gấu ngựa, mèo rừng, chồn bạc má, gà tiền mặt vàng, mang thường, lửng lợn... là minh chứng cho sự đa dạng và giá trị sinh học đặc biệt của khu rừng nguyên sinh này.
Song song với giá trị tự nhiên, Pù Hu còn lưu giữ nhiều nét văn hóa đặc sắc của các dân tộc Thái, Mường, H’Mông sinh sống trong vùng đệm. Những ngôi nhà sàn truyền thống, điệu xòe Thái rộn ràng, tiếng khèn Mông da diết, hương rượu cần nồng ấm… đã trở thành những mảng màu sinh động trong bức tranh văn hóa vùng cao.
Cây Chò xanh - cây Di sản Việt Nam trong Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hu.
Các lễ hội như Lễ hội Kin Chiêng Boọc Mạy, Tết Xíp Xí, Lễ hội Căm Mường được phục dựng và gìn giữ, không chỉ thể hiện niềm tin, ước vọng của cư dân bản địa mà còn là điểm nhấn hấp dẫn trong hành trình khám phá văn hóa nơi thượng nguồn sông Mã.
Sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên hoang sơ và bản sắc văn hóa đậm đà chính là nền tảng để Pù Hu phát triển du lịch sinh thái (DLST) và du lịch cộng đồng (DLCĐ) - hướng đi phù hợp với xu thế phát triển bền vững, vừa mang lại lợi ích kinh tế, vừa góp phần bảo tồn rừng và gìn giữ bản sắc dân tộc.
Phát triển du lịch sinh thái, hướng đi bền vững cho Pù Hu
Nhận thức rõ giá trị đặc biệt của khu bảo tồn, UBND tỉnh Thanh Hóa đã phê duyệt “Phương án bảo tồn và phát triển bền vững Khu BTTN Pù Hu giai đoạn 2021 -2030”. Bên cạnh đó, Ban quản lý khu bảo tồn xây dựng đề án “Du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong rừng đặc dụng khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hu đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, để trình cấp trên phê duyệt. Đây được xem là bước đi chiến lược, tạo tiền đề để Pù Hu trở thành điểm đến sinh thái đặc sắc của xứ Thanh, gắn kết giữa bảo tồn và phát triển kinh tế.
Theo Luật Lâm nghiệp, du lịch sinh thái là một trong những chức năng quan trọng của rừng đặc dụng. Do đó, mọi hoạt động khai thác, hợp tác hay cho thuê môi trường rừng phục vụ du lịch tại Pù Hu phải đảm bảo không gây tổn hại đến hệ sinh thái, đa dạng sinh học và cảnh quan tự nhiên.
Ruộng bậc thang ở xã Trung Sơn, nằm trong Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hu.
Đề án DLST Pù Hu được xây dựng phù hợp với các chiến lược quốc gia về du lịch, bảo vệ rừng và đa dạng sinh học, đồng thời tuân thủ nghiêm Nghị định số 91/2024/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung Nghị định 156/2018/NĐ-CP).
Đặc biệt, du lịch sinh thái ở Pù Hu hướng đến gắn kết lợi ích của cộng đồng địa phương - những người trực tiếp sinh sống và bảo vệ rừng. Người dân được khuyến khích tham gia vào các hoạt động du lịch như làm homestay, nấu ăn truyền thống, hướng dẫn du lịch, trình diễn văn hóa, làm đồ thủ công, qua đó vừa có thêm việc làm, vừa nâng cao ý thức gìn giữ rừng và văn hóa bản địa.
Để triển khai hiệu quả, Sở Nông nghiệp và Môi trường là cơ quan đầu mối, phối hợp với Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, Sở Tài chính, Sở Khoa học - Công nghệ, Sở Xây dựng, Sở Ngoại vụ cùng UBND các xã vùng đệm. Trong đó, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch phụ trách hướng dẫn nghiệp vụ, quảng bá hình ảnh DLST - DLCĐ, kết nối doanh nghiệp lữ hành trong và ngoài nước; Sở Tài chính tham mưu nguồn kinh phí, cơ chế thu hút đầu tư; Ban Quản lý Khu BTTN Pù Hu tổ chức thực hiện, giám sát hoạt động du lịch, đảm bảo tuân thủ pháp luật; UBND các xã vùng đệm đẩy mạnh tuyên truyền, đảm bảo an toàn du lịch, khuyến khích người dân tham gia phát triển DLST.
Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hu có Hang Dùn (xã Phú Lệ), bên trong được cấu tạo nhiều khối nhũ thạch rất hút mắt khách du lịch.
Cộng đồng dân cư được xem là trung tâm của quá trình phát triển du lịch, đóng vai trò “chủ nhà đón khách” và “người gác rừng” bảo tồn thiên nhiên. Việc thành lập các nhóm du lịch cộng đồng, tổ chức đào tạo kỹ năng phục vụ, quản lý và chia sẻ lợi ích công bằng đang được chú trọng nhằm giúp người dân thực sự trở thành đối tác tích cực của công tác bảo tồn.
Hiệu quả đa chiều và hướng tới tương lai xanh
Theo kế hoạch, đến năm 2030, Khu BTTN Pù Hu dự kiến đón khoảng 8.000 lượt khách/năm, trong đó khách quốc tế chiếm 10%. Tổng doanh thu dự kiến đạt 8 tỷ đồng/năm, trong đó nguồn thu từ cho thuê môi trường rừng ít nhất 500 triệu đồng/năm. Đến năm 2045, lượng khách có thể đạt 25.000 lượt/năm, doanh thu khoảng 30 tỷ đồng, giúp khu bảo tồn tự chủ 80% kinh phí bảo vệ rừng và đa dạng sinh học.
Bản Yên, xã Hiền Kiệt thuộc vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hu.
Về xã hội - văn hóa, du lịch sinh thái giúp tạo việc làm ổn định cho hơn 300 lao động địa phương vào năm 2030, góp phần nâng cao thu nhập, giảm áp lực lên tài nguyên rừng. Nhiều lễ hội, nghề truyền thống, phong tục dân tộc được khôi phục, trở thành sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút du khách và góp phần lan tỏa giá trị văn hóa vùng cao.
Về môi trường, DLST mang lại hiệu quả kép, vừa tạo nguồn lực tài chính để tái đầu tư cho công tác bảo tồn, vừa nâng cao ý thức cộng đồng trong bảo vệ rừng, giữ gìn cảnh quan. Các hoạt động du lịch đều được giám sát chặt chẽ, đảm bảo không gây tác động tiêu cực đến hệ sinh thái tự nhiên.
Đồng thời, khi đời sống người dân vùng đệm được cải thiện, ý thức bảo vệ rừng nâng cao, khu vực biên giới phía Tây Thanh Hóa sẽ thêm ổn định, góp phần củng cố thế trận quốc phòng - an ninh vùng biên, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển bền vững.
Thác Suối Khặt ở xã Trung Thành, thuộc Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hu.
Ông Đỗ Ngọc Dương - Giám đốc Khu BTTN Pù Hu chia sẻ: “Chúng tôi xác định phát triển du lịch sinh thái không chỉ để khai thác tiềm năng kinh tế, mà trước hết là bảo tồn rừng và văn hóa bản địa. Mỗi du khách đến Pù Hu đều là một ‘đại sứ xanh’ lan tỏa thông điệp sống thân thiện với thiên nhiên và tôn trọng con người”.
Với định hướng đúng đắn, sự vào cuộc của các cấp, ngành và cộng đồng, Pù Hu đang dần thức giấc, trở thành biểu tượng cho phát triển du lịch sinh thái bền vững của xứ Thanh.
Nơi đây không chỉ là “viên ngọc xanh giữa đại ngàn”, mà còn là minh chứng cho sự hòa hợp giữa bảo tồn và phát triển, giữa thiên nhiên và con người - hành trình đi tới một tương lai xanh, bền vững và nhân văn cho vùng biên viễn xứ Thanh.
