Mùa sầu riêng bước vào cao điểm, những hecta vườn ở Tây Nguyên trở thành đại công trường. Trên những thân cây cao ngất, bóng người chênh vênh leo trèo, tay cầm vỏn vẹn một con dao nhỏ vừa là công cụ hái trái, vừa là... thiết bị an toàn duy nhất.
Chúng tôi đứng dưới tán cây, ngẩng đầu dõi theo từng động tác của những người thợ hái. Tiếng dao gõ vào trái sầu riêng vang lên “bộp bộp”, một âm thanh mang tính "sống còn". Nghe đúng - trái già, hái xuống bán được giá. Nghe sai - trái non, rủi ro mất trắng.
Kiếm chục triệu mỗi ngày
Thoạt nhìn, đây là công việc hái trái đơn giản. Nhưng khi tận mắt chứng kiến, chúng tôi mới hiểu, để có thể kiếm được 10 - 14 triệu đồng mỗi ngày không hề đơn giản.
Không dây bảo hộ, không thiết bị hỗ trợ, họ leo lên những thân cây cao hơn 10 mét bằng chính đôi tay và đôi chân trần. Trên cao, người thợ dùng cán dao gõ vào trái. Âm thanh vang lên chính là cách duy nhất để xác định độ già. Tiếng trầm, nặng là trái đạt. Tiếng đanh, trong là trái cần để lại.
Anh Nguyễn Văn Mạnh (xã Đắk Sin).
Anh Nguyễn Văn Mạnh (xã Đắk Sin, huyện Đắk R’lấp, tỉnh Đắk Nông), 35 tuổi, có 10 năm kinh nghiệm làm thợ hái sầu riêng. Tay thoăn thoắt gõ vào những trái sầu trên ngọn cây cao hơn 10 mét, anh nói vọng xuống: “Ngày đỉnh nhất được 5-7 tấn, kiếm gần 14 triệu đồng. Nhưng leo lên là đánh cược. Té xuống là coi như xong, mà cắt sai trái, coi như... phá sản”.
Ngày ít, anh chỉ hái được vài tấn, kiếm 2-3 triệu. Thậm chí có hôm mưa gió vừa đến vườn đã phải về, chỉ kiếm được vài trăm ngàn.
Theo anh Mạnh, hái sầu riêng là nghề đặc thù, không phải cứ trèo lên là cắt. Thợ hái phải biết trái nào già, trái nào chưa, cắt nhầm trái non là “chết tiền”.
Cầm dao gõ vào một trái sầu riêng đang lơ lửng trên cành, anh Mạnh nói” : “Nghe tiếng ‘bộp bộp’, nặng tiếng thì là già, cắt được. Còn nghe đanh, rỗng thì để lại. Hồi mới vào nghề, tôi học sai cũng mất hơn 200 triệu tiền ‘học phí’ vì cắt nhầm trái non”.
Cứ mỗi lần trên cao hô “xuống nhé!”, dưới đất lại có người giang rộng bao, mắt căng ra, tay giơ hết cỡ đón từng trái.
Anh Sùng Seo Thắng (xã Đắk Sin) chênh vênh trên cây sầu riêng.
Lê Đức Tuấn (xã Đắk Sin, 25 tuổi, với 3 năm theo nghề) nói: “Người ta nghĩ đứng dưới là khỏe nhưng không đâu. Trái 3-5kg, có khi 7-8kg, rơi từ trên cao xuống. Nếu không hứng kịp là bể. Nếu lệch tay thì nó rơi trúng đầu, trúng vai”.
Tuấn cho biết mình còn may mắn vì chưa gặp tai nạn nghiêm trọng, trong khi một số đồng nghiệp đã từng bị sầu rơi trúng người.
“Lần đó may là trái rơi trúng vai thôi, gãy xương vai, chảy máu nhiều. Hên là chưa trúng đầu, trúng đầu không biết sẽ như thế nào”, Tuấn kể.
Đứng ngửa cổ, giang tay hứng trái cả ngày dưới nắng là chuyện thường. Những ngày mưa càng nguy hiểm hơn, trái dễ trượt khỏi tay, đất trơn, ngã là chuyện xảy ra như cơm bữa.
“Ngày nào trúng việc thì được 500-600 nghìn đồng. Ngày mưa gió thì chỉ được 200 nghìn. Nhưng đây cũng là cách để học nghề cắt, vì lương người leo cắt cao hơn nhiều”, Tuấn nói.
Lê Đức Tuấn (xã Đắk Sin) hứng sầu riêng tại vườn.
Giá phải trả
Nghề hái và hứng sầu riêng chỉ kéo dài 2-3 tháng mỗi năm. Nhưng 3 tháng đó đủ để nhiều người kiếm được khoản tiền ngang bằng với lao động phổ thông làm cả năm.
Song đây là nghề "không có trường lớp đào tạo chính thống". Tất cả dựa vào kinh nghiệm truyền nghề. Người mới vào học nghề phải đi theo các bậc đàn anh, làm quen từ việc hứng, rồi mới tập leo, tập cắt.
Anh Sùng Seo Thắng (xã Đắk Sin) người có 8 năm bám trụ với nghề kể cho chúng tôi câu chuyện không thể quên.
“Hồi đó, leo lên cây, gặp đúng chùm hơn chục trái. Đang lúi húi cắt, cành bất ngờ gãy. Tôi rơi tự do từ độ cao hơn 10 mét, may vướng được nhánh khác. Chỉ trầy xước, nhưng ám ảnh tới giờ”, anh bật cười nhưng đôi mắt vẫn còn ánh lên vẻ sợ hãi.
Nhưng nói về rủi ro của nghề này, thì nặng nhất vẫn là rủi ro về kinh tế. Một lô 5 tấn sầu riêng nếu bị dính hàng non, chỉ cần 2-3 tấn không đạt là người hái phải đền.
Bên cạnh tai nạn nghề nghiệp, rủi ro nặng nhất của nghề hái sầu riêng là rủi ro về kinh tế.
“Mua trong vườn giá 50.000 đồng/kg, nhưng khi hàng non bị trả, thương lái chỉ lấy 15-20.000 đồng để làm kem hoặc chế biến. Người thợ phải đền phần chênh lệch đó. Có lần tôi phải đền gần 40 triệu đồng”, anh Thắng nói.
Không ít người từng phải trả giá bằng những bài học đắt đỏ. Có người lỗ tiền tỷ chỉ vì cắt nhầm lô hàng chưa đủ độ già, mang đi tiêu thụ thì bị trả giá rẻ bèo hoặc bị từ chối. Thậm chí, nếu làm thuê cho thương lái, người thợ còn phải đền bù một phần thiệt hại khi chất lượng trái không đạt.
Không chỉ một, mà rất nhiều người từng lao đao, thậm chí phá sản vì chọn nhầm trái. Đặc biệt trong bối cảnh thị trường đòi hỏi khắt khe về độ già, chất lượng trái để xuất khẩu, chỉ một chút sai lệch cũng biến lô hàng từ “vàng” thành “đống sầu riêng ép kem”.
Anh Thắng lắc đầu: “Cái nghề này, tai nạn thì đau xương đau thịt. Nhưng cắt nhầm, nghe sai, là đau túi, đau luôn tương lai”.
Để thành thạo, người thợ phải trải qua cả ngàn lần gõ, cả trăm lần sai sót. Nhưng dù già nghề, không ai dám chắc mình nghe đúng 100%. Độ chính xác chỉ dừng ở 90-95%. Nghĩa là cứ 100 trái, xác suất sai vẫn còn vài trái. Và chỉ cần vài trái non trong lô hàng là đủ để bị thương lái ép giá hoặc trả lại nguyên xe.
Sầu riêng tại Tây Nguyên đang vào chính vụ.
Chúng tôi theo chân nhóm thợ suốt cả ngày. Từ khi mặt trời còn chưa kịp ló rạng cho đến lúc hoàng hôn buông xuống sau những tán cây. Những bóng người nhỏ bé vẫn lặng lẽ treo mình giữa thân cây, tai dỏng lên lắng nghe từng âm thanh dội lại từ vỏ trái.
Kết thúc một ngày, những bao sầu riêng chất đầy thùng xe. Những trái mập mạp, xanh bóng, nằm ngay ngắn, chuẩn bị cho hành trình đến các nhà máy đóng gói, xuất khẩu đi khắp thế giới. Nhưng ít ai biết, mỗi trái ấy chất chứa bao nhiêu giọt mồ hôi, máu và cả sự hồi hộp lo sợ của người thợ.
