Bộ VHTT&DL vừa có ý kiến đối với đề xuất của UBND tỉnh Khánh Hòa về việc xây dựng hồ sơ “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thiên Y A Na” và UBND tỉnh Đắk Lắk về lập hồ sơ “Tri thức trồng và chế biến cà phê” trình UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Qua hai văn bản này, có thể thấy rõ định hướng quản lý thống nhất của Bộ VHTT&DL trong việc chuẩn hóa quy trình lập hồ sơ di sản UNESCO trong giai đoạn mới.
Theo Bộ VHTT&DL, cả hai di sản được đề xuất đều không tồn tại riêng lẻ trong phạm vi một địa phương.
“Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thiên Y A Na” không chỉ phổ biến tại Khánh Hòa mà còn được cộng đồng ở Huế, Đà Nẵng, Tây Nguyên, Nam Bộ thực hành, với sự tham gia của cả người Việt và người Chăm.
Tương tự, “Tri thức trồng và chế biến cà phê” được gìn giữ, trao truyền tại nhiều tỉnh, như: Lâm Đồng, Gia Lai, Đồng Nai, Nghệ An, Sơn La, Điện Biên…
“Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thiên Y A Na” không chỉ có ở Khánh Hoà mà còn phổ biến ở nhiều địa phương.
Từ thực tế đó, Bộ nhấn mạnh yêu cầu không “địa phương hóa” di sản khi xây dựng hồ sơ UNESCO, mà phải phản ánh đúng phạm vi phân bố, lịch sử hình thành và không gian văn hóa của di sản. Việc lập hồ sơ phải bảo đảm các tiêu chí của Công ước 2003 của UNESCO, đặc biệt là nguyên tắc tự nguyện, đồng thuận, hiểu biết đầy đủ và sự tham gia rộng rãi của cộng đồng chủ thể di sản.
Các di sản phải được nghiên cứu, kiểm kê, xây dựng hồ sơ khoa học và ghi danh vào Danh mục quốc gia về di sản văn hóa phi vật thể theo quy định của Luật Di sản văn hóa năm 2024. Đây được coi là bước bắt buộc nhằm bảo đảm cơ sở pháp lý, khoa học và xã hội vững chắc trước khi đưa di sản ra diễn đàn quốc tế.
Bộ cũng thống nhất để Khánh Hòa và Đắk Lắk đóng vai trò địa phương chủ trì nghiên cứu, lập hồ sơ, song kèm theo điều kiện rõ ràng: Phải mời các tỉnh, thành phố có liên quan cùng tham gia. Trường hợp địa phương không tham gia, cần có văn bản chính thức thông báo, nhằm bảo đảm tính minh bạch và tránh phát sinh tranh chấp về sau.
Đặc biệt, đối với di sản tín ngưỡng thờ Mẫu Thiên Y A Na, lưu ý việc xây dựng hồ sơ phải bảo đảm sự đồng thuận của cộng đồng người Chăm, không làm nảy sinh mâu thuẫn, xung đột giữa các cộng đồng, dân tộc.
