Mang dấu ấn hơn 500 năm, Cầu ngói chợ Lương (Hải Anh, Ninh Bình) không chỉ là cây cầu cổ hiếm hoi còn tồn tại, mà còn là biểu tượng sống động của văn hóa làng Việt.
Kiến trúc thượng gia hạ kiều cổ
Cầu ngói chợ Lương được xây dựng từ năm 1511, thời Lê sơ, giai đoạn thịnh vượng của văn hóa Phật giáo nước ta. Cây cầu là phần không thể tách rời trong quần thể kiến trúc cổ gồm chùa Lương, đình Phong Lạc và cầu ngói, tạo nên không gian văn hóa tâm linh đặc trưng của vùng Quần Anh xưa.
Điểm nổi bật là kiến trúc “thượng gia hạ kiều” (trên là nhà, dưới là cầu). Cầu dài 36 mét, gồm 9 gian nhà lợp ngói, toàn bộ phần thân cầu dựng trên 18 cột đá vuông, chia thành 6 hàng đều nhau. Trên các cột là hệ thống xà ngang, xà dọc, vì kèo, hoành rui bằng gỗ lim - vật liệu quý, chịu lực tốt và trường tồn qua nhiều thế kỷ.
Sàn cầu được chia làm 3 phần rõ rệt: Phần giữa là lối đi cho người qua lại, hai bên là hành lang uốn cong với lan can làm từ 162 con song gỗ dáng lá đề, vừa bảo vệ vừa tạo điểm nhấn nghệ thuật. Mái ngói nam lợp theo kiểu “nửa xây, nửa lợp”, uốn lượn mềm mại như hình rồng bay - biểu trưng cho sự linh thiêng và phồn vinh.
Ông Nguyễn Thanh Tiêu - Ban Quản lý Quần thể di tích cầu ngói chùa Lương, chia sẻ: “Dù đã trải qua nhiều lần trùng tu, đặc biệt vào năm 1922 và 2011, các chi tiết kết cấu vẫn giữ nguyên kiểu dáng và kỹ thuật cổ. Xà dọc, xà ngang, thượng lương đều gia công bằng phương pháp mộng khít, không dùng đinh sắt - điều này giúp cây cầu vừa linh hoạt, vừa bền vững theo thời gian”.
Ở hai đầu cầu, bốn con nghê đực đứng chầu được đặt trang trọng, hàm ý “bốn nghê chầu tổ tông”, thể hiện tinh thần tôn kính tổ tiên và ý thức cộng đồng sâu sắc. Trên hàng trụ chính giữa cầu, cuốn thư chạm bốn chữ Hán “Quần Phương xã kiều” (Cầu của xã Quần Phương) vừa định danh, vừa nhắn gửi hậu thế gìn giữ giá trị truyền thống.
Mái cầu lợp khéo léo theo kỹ thuật truyền thống, tạo độ kín và thẩm mỹ cao.
Nhìn từ xa, mái ngói uốn lượn mềm mại như rồng bay - biểu tượng thịnh vượng và linh thiêng.
Hồn làng Việt qua dấu ấn thời gian
Cầu ngói chợ Lương không chỉ là công trình giao thông mà còn gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của người dân suốt nhiều thế kỷ. Những ngày hội làng, rước kiệu, hát chèo… đều đi qua cây cầu. Người già kể chuyện xưa, trẻ con chơi trò dân gian, du khách dừng chân ngắm cảnh, tìm về nét đẹp mộc mạc miền quê Bắc Bộ.
Bà Lê Thị Ngân (75 tuổi, xã Hải Anh) xúc động: “Tuổi thơ tôi gắn bó với từng viên ngói, từng cây cột gỗ của cầu. Nay dù tuổi cao, tôi vẫn thường ra đây ngồi ngắm lại tuổi thơ. Cầu vẫn đẹp như xưa, lại thêm khang trang sau các lần tu sửa”.
Nhiều du khách đến Ninh Bình cũng xem cầu là điểm hẹn văn hóa. Chị Nguyễn Minh Huệ, du khách từ Hà Nội, chia sẻ: “Tôi đã đọc nhiều về các cầu ngói cổ, nhưng khi đến đây, tôi rất bất ngờ với vẻ đẹp gần gũi và cảm giác bình yên mà cầu chợ Lương mang lại. Mỗi chi tiết đều cho thấy sự công phu và tinh tế của người xưa. Đây không chỉ là điểm du lịch, mà là nơi cảm nhận rõ hồn quê”.
Trải qua hơn 500 năm, cầu đã trở thành “chứng nhân văn hóa”, lưu giữ ký ức, kể chuyện lịch sử và là biểu tượng gắn kết giữa các thế hệ. Giữa nhịp sống hiện đại, cây cầu như điểm tựa tâm linh, nhắc con người sống chậm lại, hướng về nguồn cội.
Lòng cầu rộng khoảng 2 mét, sàn lát gỗ lim, hai bên là hành lang cong và lan can gỗ, tạo không gian nghỉ ngơi.
Cầu ngói chợ Lương được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia năm 1990.
Bảo tồn quá khứ, hướng tới tương lai
Trước sự phát triển mạnh mẽ của đô thị hóa, nhiều công trình kiến trúc truyền thống đang bị thay thế. Việc bảo tồn những di sản như Cầu ngói chợ Lương không chỉ là trách nhiệm văn hóa, mà còn góp phần giáo dục đạo đức, thẩm mỹ và lòng tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ.
Các đợt trùng tu gần đây đã giữ gìn giá trị cầu, nhưng để công trình trường tồn, cần sự chung tay của cộng đồng, nhà nghiên cứu và ngành giáo dục. Không chỉ bảo tồn vật thể, di sản cần được tích hợp vào hoạt động học tập và trải nghiệm thực tế của học sinh, sinh viên.
Cầu ngói chợ Lương xứng đáng trở thành điểm đến văn hóa - giáo dục, nơi học sinh tìm hiểu kiến trúc cổ, nghe kể chuyện lịch sử, cảm nhận văn hóa làng, từ đó bồi dưỡng tình yêu quê hương đất nước một cách tự nhiên và sâu sắc.
Dù thời gian trôi qua, cầu vẫn đứng vững như biểu tượng bền bỉ của hồn làng Việt. Mỗi viên ngói, mỗi chi tiết kiến trúc là “trang sách” lịch sử kể câu chuyện quá khứ, để ai bước qua cũng thêm yêu, thêm quý giá trị truyền thống dân tộc.
Từ kiến trúc “thượng gia hạ kiều” tinh xảo đến hình tượng nghê chầu trang nghiêm, Cầu ngói chợ Lương lưu giữ ký ức, nhịp sống cộng đồng và những truyền thống được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Giữa dòng chảy thời gian, cầu ngói vẫn đứng đó - như một chứng nhân của hoài niệm, mời gọi mọi người dừng chân, ngắm nhìn và cảm nhận hồn làng Việt.
