Câu hỏi đặt ra với Việt Nam không còn là “có cần quản lý AI không”, mà là “phải quản lý thế nào để không kìm hãm sáng tạo”. Đó là thử thách và cũng là cơ hội để Việt Nam thể hiện bản lĩnh của một quốc gia đang vươn mình trong thời đại số.
Chuyển từ “quản lý” sang “kiến tạo”
Bộ Tư pháp công bố hồ sơ Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), hiện đang trong quá trình thẩm định. Theo tờ trình, AI được xác định là công nghệ mũi nhọn của Cách mạng công nghiệp 4.0, mở ra nhiều cơ hội cho phát triển kinh tế - xã hội nhưng cũng đặt ra những thách thức lớn về quản lý, đạo đức và an toàn - những vấn đề mà pháp luật hiện hành chưa bao quát đầy đủ.
Trước đó, Luật Công nghiệp công nghệ số được Quốc hội thông qua vào tháng 6/2025 đã có một chương riêng về trí tuệ nhân tạo, tạo nền tảng pháp lý bước đầu mang tính nguyên tắc cho việc phát triển và ứng dụng AI.
Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, việc ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo là xu hướng tất yếu và cấp bách, khi nhiều quốc gia trên thế giới đang chủ động hoàn thiện hành lang pháp lý nhằm đảm bảo AI phát triển bền vững, an toàn và có trách nhiệm.
Đây không chỉ là một đạo luật mới mà là bước đi định hình tương lai. Bởi lần đầu tiên, Việt Nam phải “luật hóa” những vấn đề chưa từng có tiền lệ: Quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do AI tạo ra, trách nhiệm pháp lý khi AI gây thiệt hại, đạo đức và minh bạch trong hệ thống tự động ra quyết định.
Ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nhận định: Việc chủ động xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón bắt xu thế công nghệ toàn cầu.
Theo ông Đậu Anh Tuấn, luật cần được thiết kế như nền móng thúc đẩy sáng tạo, chứ không phải rào chắn hành chính. Tinh thần của dự thảo đã thể hiện sự tiếp cận hiện đại: quản lý dựa trên rủi ro, cho phép thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), quy định về gắn nhãn nội dung AI, và đảm bảo minh bạch, giải trình.
Đây là hướng đi tương đồng với Đạo luật AI của Liên minh châu Âu (EU AI Act) - mô hình đang được nhiều quốc gia tham khảo. Tuy nhiên, khác với các nước phải “kiềm chế công nghệ đã quá nhanh”, Việt Nam có cơ hội định hình luật pháp song hành cùng phát triển, thay vì chạy theo để vá lỗi.
Chủ động xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón bắt xu thế công nghệ toàn cầu. Ảnh minh họa: INT
Doanh nghiệp cần luật để dám sáng tạo
Ông Trần Văn Trí - đại diện Công ty LuatVietnam.vn, cho rằng, cần làm rõ các quy định liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ, gắn nhãn hệ thống AI, cơ chế tiền kiểm và trách nhiệm pháp lý trong sản phẩm có yếu tố AI. Những quy định này nếu không được xác định cụ thể sẽ khiến doanh nghiệp gặp khó trong việc triển khai ứng dụng.
“Chúng tôi không ngại tuân thủ, chỉ cần biết rõ giới hạn để sáng tạo trong vùng an toàn”, ông Trí khẳng định.
Ông Đậu Anh Tuấn đưa ra bốn nhóm khuyến nghị nhằm giúp Luật Trí tuệ nhân tạo thực sự đi vào đời sống và trở thành động lực phát triển cho doanh nghiệp.
Trước hết, luật cần bảo đảm tính linh hoạt và thích ứng. AI thay đổi nhanh từng ngày, vì vậy hệ thống pháp lý phải có cơ chế cập nhật, thử nghiệm và phản hồi chính sách kịp thời. Tuy nhiên, chuyên gia cho rằng luật không nên quá cứng nhắc, nếu không sẽ bóp nghẹt sáng tạo.
Thứ hai, cần giảm rào cản hành chính để doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận và tuân thủ quy định. Các thủ tục đánh giá, đăng ký, công bố phải rõ ràng, minh bạch, có lộ trình hợp lý, đồng thời cổng thông tin điện tử một cửa phải thực sự phục vụ doanh nghiệp chứ không tạo thêm thủ tục.
Thứ ba, đại diện VCCI nhấn mạnh yêu cầu đầu tư cho hạ tầng dữ liệu và năng lực tính toán - yếu tố được ví như “nhiên liệu sống còn” của trí tuệ nhân tạo. Không có dữ liệu sạch và hạ tầng đủ mạnh, Việt Nam sẽ khó có thể phát triển độc lập, thậm chí phải phụ thuộc vào nguồn lực công nghệ bên ngoài.
Cuối cùng, cần xác định rõ trách nhiệm pháp lý trong toàn chuỗi giá trị AI, từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến người sử dụng. Luật nên quy định cụ thể cơ chế bảo hiểm, giới hạn trách nhiệm và tiêu chí phân bổ rủi ro sao cho hợp lý và có thể thực thi trong thực tế.
Những kiến nghị này, theo giới chuyên gia, không chỉ giúp tăng tính khả thi của dự thảo luật, mà còn góp phần định hình môi trường pháp lý mở, linh hoạt và thân thiện với đổi mới sáng tạo. Đây là những yếu tố then chốt để Việt Nam phát triển trí tuệ nhân tạo một cách bền vững và có trách nhiệm.
Bài toán không thể chậm trễ
Trên bản đồ quản trị trí tuệ nhân tạo (AI) thế giới, mỗi quốc gia chọn một cách đi riêng. Mỹ khuyến khích tự điều chỉnh, đặt niềm tin vào sức mạnh sáng tạo của doanh nghiệp. Liên minh châu Âu kiểm soát chặt theo mức độ rủi ro.
Trung Quốc giám sát cả nội dung lẫn thuật toán, còn Singapore chọn hướng thử nghiệm linh hoạt trong “sandbox” - môi trường pháp lý tạm thời để thử nghiệm công nghệ mới.
Với Việt Nam, không thể sao chép mô hình nào. Bởi mỗi quốc gia có trình độ phát triển, văn hóa và hệ sinh thái công nghệ khác nhau. Con đường Việt Nam cần là sự cân bằng giữa đổi mới và kiểm soát, giữa quyền sáng tạo và an toàn xã hội. Nhanh nhạy nhưng không liều lĩnh, cởi mở nhưng có trách nhiệm - đó là tinh thần phải có trong mọi chính sách quản lý AI.
Ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh: “Một khung pháp lý tốt phải khuyến khích phát triển, không làm doanh nghiệp sợ sai”. Đây không chỉ là khuyến nghị, mà là lời nhắc về tinh thần kiến tạo, dám mở đường, dám thử nghiệm, nhưng không bỏ quên những giá trị an toàn và nhân văn.
“Một đạo luật về trí tuệ nhân tạo không chỉ nhằm xử lý rủi ro hiện tại, mà còn định hình cách con người sống, học và làm việc trong thập niên tới. Luật Trí tuệ nhân tạo nếu được xây dựng với tinh thần kiến tạo, nhân văn và thích ứng sẽ không chỉ là công cụ quản lý, mà còn là tuyên ngôn về cách Việt Nam lựa chọn bước vào kỷ nguyên thông minh: Chủ động, sáng tạo và có trách nhiệm”, ông Đậu Anh Tuấn khẳng định.
