Sưa đỏ thuộc họ đậu, thường cao từ 5 đến 15 mét, phân bố chủ yếu ở Việt Nam và đảo Hải Nam (Trung Quốc). Do bị khai thác quá mức, loài cây này được Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) xếp vào nhóm dễ tổn thương. Gỗ sưa có thớ đẹp, mùi thơm đặc trưng, được giới thượng lưu Trung Quốc ưa chuộng để chế tác nội thất và đồ thờ.
Gỗ sưa đỏ của Việt Nam từ lâu đã trở thành mặt hàng được thương lái Trung Quốc đặc biệt săn lùng. Với thớ gỗ mịn, vân đẹp, màu sắc sang trọng và mùi thơm bền lâu, sưa được giới thượng lưu Trung Quốc coi là biểu tượng của quyền lực, phong thủy và may mắn. Chính vì vậy, họ sẵn sàng bỏ ra hàng trăm triệu, thậm chí cả triệu USD để sở hữu một gốc sưa có lõi lớn, đẹp.
Giá trị kinh tế của sưa từng khiến nhiều người sửng sốt. Có những cây được trả giá hơn 1 triệu USD, tạo nên sức hút mạnh mẽ dù Việt Nam đã cấm kinh doanh thương mại.
Giống cây sưa đỏ.
Câu chuyện từ Đồng Chùa
Phong trào trồng sưa ở thôn Đồng Chùa (Vĩnh Phúc cũ) bắt đầu từ năm 1994, khi một người dân mang vài cây giống từ Vĩnh Phúc về trồng thử trên mảnh đất đá cằn. Cây phát triển tốt, nhưng giá trị thực sự chỉ được biết đến khi thương lái Trung Quốc tìm mua vào năm 2004. Một cây trong vườn của người nông dân này khi đó được trả tới 15 triệu đồng – số tiền có thể mua hai suất đất mặt đường.
Từ bước ngoặt ấy, người dân cả làng bắt đầu trồng sưa. Đến năm 2018, một số hộ dân khác bán một cây 15 năm tuổi với giá 310 triệu đồng; thậm chí giá lên tới 230 triệu đồng từ một cây duy nhất.
Không chỉ nông dân, một số doanh nghiệp cũng coi sưa là hướng đầu tư dài hạn. Công ty Cổ phần Tập đoàn Gỗ Trường Thành từng dành một phần diện tích trong dự án trồng rừng trị giá 20 triệu USD để gây trồng sưa trên quy mô lớn. Doanh nghiệp dự tính chỉ khai thác sau hơn 50 năm, coi đó như “món quà dành tặng thế hệ sau”.
Bảo tồn nguồi gen quý
Ngoài lợi ích kinh tế, trồng sưa còn có ý nghĩa quan trọng về bảo tồn và môi trường. Việc nhân rộng diện tích trồng góp phần bảo tồn nguồn gen quý hiếm, phục hồi rừng và tăng độ che phủ xanh. Khi người dân được hưởng lợi từ nguồn gỗ sưa hợp pháp, họ sẽ có thêm động lực bảo vệ rừng, hạn chế chặt phá và khai thác trái phép.
Sưa còn mang giá trị văn hóa – tâm linh. Từ lâu, gỗ sưa được xem là linh mộc, xuất hiện trong nhiều công trình thờ tự, tạo nên sợi dây gắn kết giữa con người với rừng và thiên nhiên.
Các chuyên gia cho biết, để trồng sưa đạt hiệu quả, bà con cần lựa chọn thời vụ thích hợp. Ở miền Bắc, thời điểm gieo trồng tốt nhất là từ tháng 2 đến tháng 4; Bắc Trung Bộ từ tháng 9 đến tháng 11; Duyên hải miền Trung từ tháng 11 đến tháng 1; còn Tây Nguyên và Đông Nam Bộ từ tháng 6 đến tháng 9.
Cây sưa thường được trồng cách nhau 2–3 m, có thể xen canh với các loại cây công nghiệp khác để tận dụng đất. Sau 4–5 năm, cây bắt đầu hình thành lõi gỗ màu vàng. Từ 15 năm trở lên, lõi chuyển sang vàng sẫm – giai đoạn được coi là cho giá trị cao nhất. Thông thường, từ 8–10 năm, người trồng đã có thể thu hoạch, với giá gỗ dao động từ vài triệu đồng/kg.
Cây sưa đỏ được ví nhưa “kho báu lộ thiên” trên đất Việt. Với mỗi cây được gieo trồng, bà con không chỉ làm giàu cho gia đình mình mà còn góp phần bảo vệ rừng, giữ gìn nguồn gen quý và để lại một khoản “tiết kiệm xanh” cho thế hệ mai sau.
