Nhiều người mua đất nhưng chưa đủ điều kiện pháp lý, hoặc muốn thủ tục nhanh gọn, đã tin tưởng nhờ bạn bè, họ hàng đứng tên hộ. Tuy nhiên, sự tin tưởng này không ít lần trở thành bi kịch khi tài sản bị mất.
Khi niềm tin vượt lên pháp luật
Vụ việc một cựu cán bộ thanh tra tại Đà Nẵng chiếm đoạt 57 tỷ đồng nhờ được “ủy thác” đứng tên sổ đỏ đang khiến dư luận đặc biệt quan tâm. Câu chuyện bắt đầu từ năm 2002, khi ông N.B.T. (nguyên lãnh đạo TP Đà Nẵng) cùng vợ là bà L.T.Q. mua 5 lô đất tại nhiều dự án trên địa bàn.
Do không muốn trực tiếp đứng tên, ông T. đã nhờ người quen đứng tên hộ. Thế nhưng, niềm tin của ông T. đã đặt nhầm chỗ, vô tình biến tài sản khổng lồ thành tranh chấp, sau nhiều năm, số tiền thất thoát lên đến 57 tỷ đồng.
Ở góc độ xã hội, đây không phải cá biệt. Nhiều người vì tin tưởng bạn bè, người thân mà nhờ đứng tên sổ đỏ. Nhưng đến một ngày, khi giá trị đất đai tăng cao, khối tài sản tích cóp cả đời bỗng chốc “bốc hơi”, để lại nỗi cay đắng và những cuộc kiện tụng kéo dài.
Về mặt pháp lý, sổ đỏ ghi tên ai thì người đó là chủ sở hữu hợp pháp. Các thỏa thuận miệng, giấy viết tay không công chứng đều không đủ sức nặng trước pháp luật. Vì vậy, người bỏ tiền thật nhưng không đứng tên thường ở thế yếu khi tranh chấp xảy ra.
Tháng 3/2024, TAND TP Hà Nội xét xử một vụ tranh chấp đất tại Gia Lâm (cũ). Người mua đất vì chưa đủ điều kiện đã nhờ bạn thân đứng tên trên sổ đỏ. Sau vài năm, giá đất tăng mạnh, người bạn này tự ý bán cho người khác. Khi kiện ra tòa, chủ thực sự thua kiện vì không có bằng chứng pháp lý nào chứng minh quyền sở hữu.
Anh Minh (42 tuổi, Hà Nội) kể lại câu chuyện cay đắng của mình. Trong quá trình làm thủ tục ly hôn, anh không thể đứng tên sổ đỏ nên tạm nhờ một người bạn thân đứng tên hộ.
“Tôi nghĩ chỉ vài tháng rồi sẽ sang tên lại. Nhưng không ngờ bạn tôi định bán lại mảnh đất vì có người hỏi mua với giá cao. Sau đó, tôi đã mất rất nhiều thời gian và cả tiền bạc để tranh chấp vì sổ đỏ không ghi tên tôi”, anh Minh chia sẻ.
Một cựu cán bộ phường ở Hà Đông cũng cho biết: “Rất nhiều tranh chấp mà chúng tôi tiếp nhận đều bắt nguồn từ việc nhờ đứng tên hộ. Lúc xảy ra chuyện, giấy tờ chỉ công nhận một người duy nhất: Người có tên trong sổ đỏ”.
Góc nhìn từ chuyên gia và luật sư
Các chuyên gia pháp lý đều chung nhận định, việc nhờ người khác đứng tên sổ đỏ gần như đồng nghĩa với việc trao toàn bộ quyền sở hữu hợp pháp cho họ.
Luật sư Diệp Năng Bình - Trưởng Văn phòng Luật sư Tinh thông luật, phân tích: “Ai đứng tên trong sổ đỏ thì pháp luật công nhận người đó là chủ sở hữu. Các thỏa thuận ngoài lề gần như vô giá trị khi tranh chấp. Người nhờ đứng tên coi như tự từ bỏ quyền lợi hợp pháp của mình”.
“Ngay cả khi lập hợp đồng ủy quyền hay thỏa thuận góp vốn, rủi ro vẫn còn. Bởi lẽ, sổ đỏ vẫn là căn cứ pháp lý gốc. Nếu tranh chấp xảy ra, người đứng tên vẫn nắm ưu thế. Kể cả vợ chồng đứng tên hộ nhau cũng có thể mất quyền lợi khi ly hôn. Tòa án thường xác định tài sản đứng tên trong thời kỳ hôn nhân là tài sản chung, trừ khi có chứng cứ rõ ràng chứng minh ngược lại”, luật sư Bình cho biết.
Vậy vì sao nhiều người vẫn tiếp tục nhờ đứng tên hộ dù biết tiềm ẩn rủi ro? Luật sư Bình phân tích, có ba nguyên nhân chính. Thứ nhất, người mua chưa đủ điều kiện pháp lý để sở hữu đất, chẳng hạn Việt kiều, người chưa đủ tuổi, hoặc chưa có hộ khẩu theo quy định.
Thứ hai, tâm lý muốn thủ tục nhanh gọn, không mất thời gian chờ đợi. Và thứ ba, quan trọng nhất, là niềm tin cá nhân: Tin bạn bè, họ hàng sẽ không phụ bạc. Tuy nhiên, tài sản đất đai thường tăng giá theo thời gian, và khi giá trị quá lớn, lòng tham hoặc mâu thuẫn có thể biến niềm tin ban đầu thành bi kịch.
Các chuyên gia pháp lý khuyến nghị người dân cần đặc biệt thận trọng. Nếu có thể, tuyệt đối không nên nhờ đứng tên hộ. Thay vào đó, hãy chờ đủ điều kiện pháp lý để thực hiện thủ tục hợp pháp. Trong trường hợp bắt buộc phải nhờ, cần lập hợp đồng ủy quyền hoặc thỏa thuận góp vốn được công chứng, chứng thực.
Tuy nhiên, ngay cả như vậy, rủi ro vẫn chưa được loại bỏ hoàn toàn. Quan trọng hơn cả, người dân cần nhận thức rõ ràng: Sổ đỏ là bằng chứng pháp lý duy nhất và mạnh mẽ nhất để chứng minh quyền sở hữu đất. Không có sổ đỏ, không có quyền.
Các cơ quan quản lý cũng được khuyến nghị đẩy mạnh tuyên truyền, cảnh báo rộng rãi để người dân hiểu rõ nguy cơ. Nhiều người dân, đặc biệt ở nông thôn, vẫn coi chuyện nhờ đứng tên hộ là bình thường, không ý thức được rằng mình đang tự đặt tài sản vào tình thế mong manh. Một số địa phương đã bắt đầu đưa nội dung cảnh báo này vào các buổi phổ biến pháp luật cơ sở, song cần làm mạnh mẽ hơn nữa.
Đất đai vốn là tài sản có giá trị lớn, gắn với thành quả lao động cả đời của nhiều người. Vậy mà chỉ vì vài phút tin tưởng mù quáng, nhiều người đã phải trả giá đắt. Những vụ việc mất đất, mất nhà vì nhờ đứng tên hộ để lại bài học xót xa: Niềm tin cá nhân không thể thay thế được sự bảo đảm pháp lý. “Những câu chuyện đau lòng ấy cũng là lời cảnh báo cho bất cứ ai đang có ý định nhờ người khác đứng tên hộ, hãy để pháp luật bảo vệ tài sản của bạn, thay vì đánh cược vào sự tin cậy vốn mong manh”, luật sư Bình cảnh báo.
