Mới đây, các phương tiện truyền thông Nhật bản đưa tin hơn 200.000 tấn gạo trên thị trường Nhật Bản biến mất đã khiến chính phủ phải bán ra 165.000 tấn gạo từ kho dự trữ khẩn cấp.
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản phải khai thác kho dự trữ khẩn cấp của mình để cố gắng bình ổn thị trường.
Xin được nhắc rằng thị trường gạo Nhật Bản đang khủng hoảng khi loại thực phẩm trụ cột trong chế độ ăn của người dân này bị tăng giá chóng mặt. Các siêu thị đã buộc phải áp dụng giới hạn mỗi lần mua gạo của khách hàng, trong khi các nhà hàng tăng giá thực phẩm hàng ngày do liên quan đến nguyên liệu gạo.
"Một điều gì đó không thể tưởng tượng nổi đang xảy ra, vì vậy chúng ta phải đưa tình hình bất thường hiện tại trở lại bình thường", Bộ trưởng nông nghiệp Taku Eto nói với các phóng viên vào tháng 2/2025, ám chỉ đến cuộc khủng hoảng gạo hiện nay.
Ai lấy 230.000 tấn gạo?
Gạo bắt đầu trở nên khan hiếm ở Nhật Bản vào mùa hè năm ngoái.
Các chuyên gia cho rằng điều này là do sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm đợt nắng nóng kỷ lục vào năm 2023 gây ảnh hưởng đến vụ thu hoạch và cảnh báo thiên tai vào tháng 8 năm ngoái đã gây ra tình trạng mua hàng hoảng loạn trong dân chúng.
Thêm vào đó, việc Nhật Bản hạn chế nghiêm ngặt sản xuất gạo để giữ giá cao nhằm hỗ trợ người trồng lúa trong nước khiến chỉ một gián đoạn nhỏ đối với chuỗi cung ứng cũng có thể gây ra tác động lớn trên toàn thị trường.
Một bao gạo 11 Pound (4,98 kg) hiện có giá gần 4.000 Yên (27 USD), cao gấp đôi so với 1 năm trước. Điều này góp phần dẫn đến việc lạm phát của Nhật Bản đang tăng với tốc độ nhanh nhất kể từ giữa năm 2023. Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ) đã tăng lãi suất 3 lần trong một năm qua và có thể tiếp tục nếu giá cả tiếp tục duy trì ở mức cao.
Khi giá bắt đầu tăng vào năm ngoái, chính quyền đã cảnh báo người dân không nên hoảng loạn trữ hàng, trấn an rằng vụ thu hoạch mùa thu của Nhật Bản sẽ bổ sung kho dự trữ khiến giá giảm.
Thế nhưng mặc dù sản lượng thu hoạch gạo năm 2024 cao hơn 180.000 tấn so với năm 2023, các đại lý thu mua báo cáo số gạo họ mua được trên thực tế ít hơn 230.000 tấn so với dự kiến.
Thậm chí đến Bộ Nông nghiệp Nhật Bản cũng không thể lý giải hơn 200.000 tấn gạo này biến đi đâu.
"Không ai biết điều gì đang thực sự diễn ra cả", giáo sư Shuji Hisano của Đại học Kyoto cho biết.
Dẫu vậy, nhiều chuyên gia cho rằng chính các tiểu thương và nạn đầu cơ đã khiến gạo biến mất kỳ lạ ở Nhật Bản.
Giáo sư Hisano cho biết việc theo dõi phân phối gạo ở Nhật Bản đã trở nên khó khăn hơn vì những thay đổi về chính sách đã mang lại cho người trồng nhiều cách hơn để bán gạo mà không cần thông qua các nhà phân phối lớn truyền thống.
Nông dân Nhật Bản thường bán gạo cho các đại lý thu mua, nhưng Tokyo đã gỡ hầu hết mọi hạn chế về đối tượng mà nông dân có thể bán gạo vào năm 2004.
Xu hướng này cùng với những hạn chế nghiêm ngặt về sản xuất gạo đã dẫn đến tình trạng tích trữ đầu cơ nhằm kiếm lời bởi chỉ cần biến động nhỏ về chuỗi cung ứng cũng sẽ khiến giá gạo tăng cao.
Phó giáo sư kinh tế nông nghiệp Masayuki Ogawa tại Đại học Utsunomiya cho biết những kẻ đầu cơ hiện có khả năng đang tích trữ gạo vì họ nghĩ rằng giá sẽ tiếp tục tăng.
"Một số doanh nghiệp và cá nhân đã kinh doanh gạo như một trò chơi đầu cơ kiếm lời", ông Ogawa nhận định.
Tình trạng đầu cơ đang gây ra sự hoảng loạn tích trữ gạo của người dân, đồng thời đẩy giá nhiều mặt hàng tăng theo
Quyết định lịch sử
Tờ New York Times (NYT) nhận định việc mở kho dự trữ chiến lược gạo của Nhật Bản mang tính lịch sử bởi chúng được dành để củng cố nguồn cung trong trường hợp xảy ra thiên tai hoặc mất mùa. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử kho dự trữ này được sử dụng để giải quyết thiếu gạo vì đứt gãy cung ứng.
Dù chưa rõ động thái này có bình ổn được giá gạo hay không nhưng nhiều chuyên gia cho rằng vấn đề cốt lõi nằm ở những kẻ đầu cơ hơn là nguồn cung, bởi Nhật Bản không thiếu gạo.
Trên thực tế, giá gạo tại Châu Á đã rơi xuống mức thấp nhất kể từ năm 2022 sau khi Ấn Độ dỡ bỏ các lệnh cấm xuất khẩu gạo, thế nhưng giá gạo tại Nhật Bản lại tăng chóng mặt. Việc nhiều nhà đầu cơ gom hàng đã khiến các đại lý trung gian tranh nhau trả thêm cho người nông dân để thu mua gạo, khiến giá cả ngày càng đi lên.
Tuy nhiên một số chuyên gia khác cũng nghi ngờ sản lượng 7,34 triệu tấn gạo năm 2024 của Nhật Bản khi hứng chịu nắng nóng kỷ lục năm 2024. Đó là chưa kể trong nhiều năm qua, nghề trồng lúa tại đây đã suy yếu dần khi thiếu lao động.
Tuổi thọ trung bình của nông dân trồng gạo Nhật Bản ước tính khoảng 71 tuổi và số nông dân đã giảm 25% trong khoảng 2015-2020.
Quay trở lại câu chuyện giải phóng kho dự trữ, chính phủ Nhật Bản đã dành riêng 231.000 tấn gạo nhằm sẵn sàng đối phó với tình trạng thiếu hụt hiện nay. Con số này chiếm hơn 1/5 tổng lượng dự trữ khẩn cấp của Nhật Bản.
Phiên đấu giá đầu tiên sẽ khoảng 165.000 tấn và 66.000 tấn còn lại sẽ được đấu giá thêm nếu cần để giải cứu thị trường.
Bình quân mỗi người Nhật Bản tiêu thụ khoảng 110 Pound gạo mỗi năm, cao hơn nhiều so với 27 Pound mỗi năm của người Mỹ.
"Gạo là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người dân Nhật Bản. Tôi nghĩ rằng nhiều người Nhật Bản đang khá lo lắng vì tình trạng thiếu gạo", chủ cửa hàng bán gạo Takao Iizuka ở Tokyo cho biết.
Ông Iizuka đã phải tăng giá sản phẩm của mình lên khoảng 20% để theo kịp giá thành nguyên liệu. Giờ đây lần đầu tiên sau 30 năm, ông Iizuka phải lo lắng liệu có đủ hàng để bán hay không khi một nhà cung cấp cho biết đã hết gạo cung ứng cho cả năm.
"Đây là lần đầu tiên tôi cảm thấy lo lắng như vậy", ông Iizuka than thở.
*Nguồn: NYT
