Đưa di sản đến gần người trẻ

Trải nghiệm khám phá văn hóa xưa

Với sự phát triển của công nghệ và nhu cầu trải nghiệm mới, nhiều bảo tàng, di tích và dự án nghệ thuật tại Việt Nam đã tìm cách kết nối di sản truyền thống với ngôn ngữ, công nghệ và trải nghiệm sống động của giới trẻ, giúp các giá trị cổ truyền trở nên gần gũi và dễ cảm nhận hơn.

Một trong những cách hiệu quả nhất để người trẻ tiếp cận di sản là trải nghiệm trực tiếp. Tại Bảo tàng Hà Nội, chương trình mặc cổ phục Việt của Vạn Thiên Y thu hút đông đảo bạn trẻ, cho phép thử áo giao lĩnh, áo ngũ thân, áo tấc, hóa thân vào không gian “Nếp xưa” và chụp ảnh lưu giữ kỷ niệm.

Hoạt động không chỉ mang đến trải nghiệm thú vị, mà còn giúp giới trẻ hiểu và trân trọng giá trị văn hóa của cổ phục Việt, đồng thời lan tỏa hình ảnh trang phục truyền thống. Tại Bảo tàng TPHCM, triển lãm “Nam diện - Y phục người Việt qua ba thế kỷ” giới thiệu các bộ cổ phục như áo chẽn, nhật bình, trực lĩnh, thụng, cùng mão và hài, cho phép du khách chọn trang phục phù hợp và chụp ảnh miễn phí.

Theo các chuyên gia, Việt phục không chỉ là áo dài với tà thướt tha, cổ đứng dáng hay eo chiết, mà còn bao gồm trang phục lao động, sinh hoạt dân dã tồn tại hàng nghìn năm, phản ánh đời sống và văn hóa người Việt cổ. Không gian bảo tàng rộng rãi, kiến trúc kết hợp hiện đại - cổ kính cùng các góc check-in độc đáo tạo điều kiện để giới trẻ vừa học, vừa giải trí, vừa kết nối với lịch sử.

Tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, chương trình giáo dục trải nghiệm “Đi tìm linh vật trên các công trình kiến trúc” thu hút đông đảo học sinh. Thông qua hoạt động, các em khám phá linh vật như rồng, phượng, nghê, hổ và tìm hiểu ý nghĩa văn hóa của chúng, đồng thời tự tay in linh vật yêu thích trên giấy dó bằng mộc bản, tạo ra những tác phẩm nghệ thuật độc đáo.

Bên cạnh đó, trải nghiệm “Lớp học xưa” tái hiện không khí học tập của học trò thời quân chủ. Học sinh được hóa thân thành nho sinh, tự tay mài mực, cầm bút lông và viết trên giấy dó, cảm nhận sự kiên trì, tập trung và đạo đức học tập của thế hệ học trò xưa.

Nghệ thuật trình diễn truyền thống cũng được đưa gần hơn đến người trẻ, như trưng bày chuyên đề “Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối” tại Bảo tàng Hà Nội, hay nghệ thuật múa rối cạn Tế Tiêu tại Hồ Văn Quốc Tử Giám đã mở ra cơ hội cho các bạn trẻ giao lưu trực tiếp với nghệ nhân rối nước và rối độc diễn hiện đại.

Những con rối tưởng chừng vô tri, lại trở thành cầu nối cảm xúc, kể câu chuyện về ký ức, sáng tạo và di sản Việt Nam sống động giữa lòng Hà Nội. Hoạt động này không chỉ giúp người trẻ thưởng thức nghệ thuật truyền thống, mà còn khơi dậy tinh thần sáng tạo và yêu văn hóa dân tộc.

Vũ Dương Hải - một trong 3 tác giả đạt giải Nhì cuộc thi 'Tiếng vang lịch sử'.

Kết nối di sản - nghệ thuật bằng công nghệ

Các triển lãm mỹ thuật cũng là cách để di sản trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo cho giới trẻ. Cuộc thi và trưng bày “Tiếng vang lịch sử” đang diễn ra tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám là một minh chứng. Những tác phẩm hội họa lấy cảm hứng từ di sản và lịch sử dân tộc không chỉ giúp người trẻ tiếp cận nghệ thuật trực quan, sinh động, mà còn khuyến khích sáng tác, tìm tòi và kết nối với giá trị truyền thống qua con mắt hiện đại.

Bước tiến quan trọng trong việc đưa di sản đến gần người trẻ là ứng dụng công nghệ số. Sản phẩm “Trải nghiệm di sản số Việt Nam diệu sử” kết hợp AR (thực tế tăng cường) và AI (trí tuệ nhân tạo), cho phép tái hiện các hoạt cảnh lịch sử một cách sống động.

Người tham quan có thể trải nghiệm ba phân cảnh: Lớp học trường làng, Sĩ tử đi thi, Vinh quy bái tổ, qua iPad hoặc ứng dụng điện thoại, từ đó không chỉ quan sát, mà còn tương tác trực tiếp với bối cảnh lịch sử. Theo ông Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm Hoạt động VHKH Văn Miếu - Quốc Tử Giám, dự án này thể hiện tinh thần “Bảo tồn di sản bằng công nghệ, kết nối quá khứ với tương lai”, giúp các giá trị lịch sử trở nên gần gũi và dễ tiếp cận với thế hệ trẻ.

Những hoạt động đó cho thấy rằng, di sản không chỉ là hiện vật để ngắm, mà là không gian trải nghiệm, học tập và sáng tạo. Việc kết hợp truyền thống với công nghệ, nghệ thuật biểu diễn phối kết cùng mỹ thuật, giáo dục đan xen giải trí giúp di sản trở nên hấp dẫn và gần gũi với giới trẻ, đồng thời tạo ra trải nghiệm đa giác quan nhìn, nghe, chạm, thử và tương tác.

Các hoạt động như trải nghiệm cổ phục, in mộc bản, hóa thân thành nho sinh, tương tác AR/AI hay thưởng lãm và sáng tác nghệ thuật đều góp phần xây dựng tình yêu và sự trân trọng với di sản, đồng thời khơi dậy tinh thần sáng tạo, tò mò và học hỏi ở thế hệ trẻ.

Khách tham quan triển lãm 'Nam diện - Y phục người Việt qua ba thế kỷ'. Ảnh: Bảo tàng TPHCM

Tuy nhiên, theo PGS.TS Nguyễn Văn Huy - nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học, việc đưa di sản đến gần người trẻ không nên dừng lại ở các hoạt động đơn thuần, mà cần không ngừng tìm kiếm các hình thức tương tác mới, từ ứng dụng công nghệ thực tế ảo, trò chơi giáo dục, trải nghiệm tương tác, đến các chương trình nghệ thuật kết hợp biểu diễn, mỹ thuật và sáng tạo.

Những sáng kiến này không chỉ bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, mà còn truyền cảm hứng và hình thành thói quen quan tâm đến di sản trong giới trẻ. Khi di sản được chuyển hóa thành trải nghiệm, nghệ thuật, công nghệ và giáo dục, nó không còn là “cổ vật trong tủ kính” mà trở thành phần sống động trong đời sống tinh thần của thế hệ mới.