Giải mã sắc phong cổ của một Quận công triều Lê ở Hà Tĩnh

Năm 2005, dòng họ Tô ở xã Mai Phụ (Hà Tĩnh) tổ chức lễ rước các tư liệu và cổ vật thờ tự từ đền Chiêu Trưng – Lê Khôi ở thôn Mai Lâm (xã Mai Phụ) về nhà thờ tổ. Ít ai ngờ rằng, từ sự kiện tưởng chỉ mang ý nghĩa gìn giữ hương hỏa ấy, một hành trình giải mã sắc phong cổ kéo dài suốt hai thập kỷ đã hé mở thân thế một vị đại thần triều Lê từng được thờ phụng như Thượng đẳng thần.

Hành trình rước cổ vật và phát hiện bất ngờ

Ông Tô Long, người trông coi nhà thờ họ Tô nhớ lại, trước đây dân làng Triều Sơn thờ một vị quan họ Tô tại đền Mới. Khi đền bị sập, sắc phong và các tư liệu liên quan được gửi sang đền Chiêu Trưng để bảo quản.

Đến năm 2005, do số lượng hiện vật ở đền quá lớn và địa phương không thể tiếp tục lưu giữ, dòng họ quyết định rước tư liệu gồm 2 hòm gỗ cũ, bên trong chứa 2 bản giấy về nhà thờ họ ở thôn Sơn Phú, xã Mai Phụ thờ phụng.

Nhà thờ họ Tô ở thôn Sơn Phú, xã Mai Phụ.

Những tư liệu ấy nằm yên trong hòm gỗ suốt nhiều năm. Mãi đến 2016, khi được đưa đi dịch và đối chiếu, dòng họ mới phát hiện đó là những sắc phong quý được vua Khải Định ban cho một vị thần trong họ.

Ông Tô Đình Bình, người bảo vệ di tích và phụng sự hương khói nhà thờ họ Tô cho biết: “Giữa năm 2025, nhờ sự hỗ trợ của cán bộ chuyên môn thuộc Sở Văn hóa – Thể thao & Du lịch Hà Tĩnh, gia phả và sắc phong được so chiếu cẩn trọng. Từ đây, chân dung nhân vật được thờ phụng mới được xác lập rõ ràng là cụ Tô Hữu Cán – một vị Quận công lẫy lừng triều Lê”.

Hai sắc phong mà dòng họ còn giữ đã hé lộ thông tin quan trọng. Sắc phong thứ nhất (năm Khải Định thứ 2 – 1917) ghi: “Sắc phong thôn Triều Sơn, huyện Thiên Lộc… phụng thờ Tô Quản công Mạnh Lang Hoàng chi thần. Thần đã bảo vệ nước giúp dân nhiều lần linh ứng… đặc phong Đoan túc Dực bảo Trung hưng tôn Thần…”.

Sắc phong vua Khải Định ban cho ông Tô Hữu Cán năm 1917.

Sắc phong thứ hai (năm Khải Định thứ 9 – 1925) tiếp tục gia phong mỹ tự: “…gia tặng Trác Vĩ thượng đẳng thần, chuẩn cho dân địa phương thờ cúng theo điển lễ cũ…”.

Nội dung sắc phong khẳng định vị thần được thờ có công lao lớn, từng nhiều lần “hộ quốc tý dân”, được triều đình các thời phong tặng mỹ tự từ Trung hưng chi thần đến Thượng đẳng thần.

Theo gia phả, ông có tên húy là Tô Hữu Cán, được ghi với các danh xưng “Lê triều Tô Quận công”, “Võ công Quận”. Điều này cho thấy ông không chỉ là văn quan mà còn là võ tướng, có chiến công trong việc bảo vệ triều đình và trấn giữ một vùng trọng yếu.

Vị thế một đại công thần triều Lê

Một cán bộ chuyên môn thuộc Sở Văn hóa – Thể thao & Du lịch Hà Tĩnh thông tin, trong hệ thống tước vị thời phong kiến, Quận công là phẩm hàm rất cao, chỉ xếp sau Vương và Quốc công. Tước này chỉ ban cho những người có công trạng lớn, đặc biệt trong các giai đoạn trung hưng, dẹp loạn hay phòng thủ biên cương. Cụm từ “Hộ quốc tý dân” xuất hiện trong sắc phong càng cho thấy mức độ tin cậy và tầm ảnh hưởng của vị đại thần.

Trong sắc phong thứ 2 được vua Khải Định ban vào năm 1925.

Tại thôn Triều Sơn (nay thuộc xã Can Lộc), người dân từ lâu đã lập đền thờ ông như Thành hoàng. Đây vốn là vùng đất có truyền thống võ công dưới thời Lê, nơi nhiều dòng họ từng đóng góp nhân tài, quân lực cho vương triều.

Trong các sắc phong, thần hiệu của ông được gọi bằng những danh xưng trang trọng như “Tô Quản công Mạnh Lang Hoàng chi thần”. Đây không phải chức danh hành chính mà là cách triều đình thể hiện sự tôn kính dành cho những bậc công thần có công giữ nước. Việc vua Khải Định tiếp tục gia phong vào các năm 1917 và 1925 cho thấy sự ghi nhận của triều Nguyễn đối với công lao của ông, vượt ra khỏi khuôn khổ một địa phương, trường tồn qua nhiều triều đại.

Những tư liệu mà dòng họ Tô gìn giữ đã góp phần phục dựng chân dung một vị đại thần ít được nhắc đến trong chính sử, nhưng lại hiện diện qua nhiều đời sắc phong, điều mà chỉ những bậc công lao đặc biệt mới được triều đình phong kiến duy trì thờ tự lâu dài.

Ngoài 2 sắc phong, dòng họ Tô ở xã Mai Phụ còn lưu giữ nhiều tài liệu, gia phả được ghi bằng chữ Hán.

Cuộc rước cổ vật năm 2005, vì thế, không chỉ là việc gìn giữ hương hỏa của một dòng tộc mà còn đóng vai trò quan trọng trong bảo tồn di sản văn hóa địa phương. Nhờ sự cẩn trọng của con cháu và việc nghiên cứu nghiêm cẩn, hậu thế hôm nay có thể nhận diện đầy đủ hơn về Quận công Tô Hữu Cán – vị đại công thần triều Lê được tôn vinh là Thượng đẳng thần, trở thành điểm tựa tâm linh của cộng đồng làng Triều Sơn suốt hàng trăm năm.