Phát triển thị trường nghệ thuật Việt Nam: Bứt phá hay bỏ lỡ cơ hội?

Trước thực trạng phát triển thị trường nghệ thuật ở Việt Nam, giới quản lý và chuyên gia băn khăn liệu thị trường nghệ thuật sẽ bứt phá hay tiếp tục bỏ lỡ cơ hội?

Tháo gỡ “nút thắt” để bứt phá

Hội thảo khoa học “Phát triển thị trường nghệ thuật ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp” diễn ra mới đây - do Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam tổ chức, được xem là một trong những diễn đàn học thuật quy mô quốc gia đầu tiên bàn một cách có hệ thống về cấu trúc, động lực và cơ chế vận hành của thị trường nghệ thuật Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế và chuyển đổi số.

Hội thảo thuộc đề tài độc lập cấp quốc gia “Phát triển thị trường nghệ thuật ở Việt Nam” do PGS.TS Đỗ Thị Thanh Thủy chủ nhiệm, quy tụ nhiều nhà nghiên cứu, nghệ sĩ và nhà quản lý văn hóa nhằm tìm hướng đi cho lĩnh vực còn thiếu nền tảng bền vững. Các ý kiến thống nhất rằng nghệ thuật không chỉ là giá trị tinh thần, mà còn là nguồn lực kinh tế quan trọng, song để hình thành thị trường thực sự, Việt Nam cần tháo gỡ “nút thắt” thể chế và xây dựng chiến lược dài hạn.

PGS.TS Đỗ Thị Thanh Thủy nhận định, trong khoảng mười năm qua, thị trường nghệ thuật Việt Nam đã có những chuyển biến rõ rệt khi các lĩnh vực như điện ảnh, mỹ thuật, âm nhạc, nghệ thuật biểu diễn hay thiết kế sáng tạo bắt đầu hình thành giá trị trao đổi và sinh lợi.

Tuy nhiên quá trình này vẫn ở giai đoạn khởi phát, còn thiếu khung pháp lý, sự kết nối giữa các chủ thể và cơ chế hỗ trợ. “Phát triển thị trường nghệ thuật không chỉ là vấn đề kinh tế, mà là chiến lược văn hóa quốc gia, nhằm biến giá trị văn hóa thành giá trị kinh tế một cách hài hòa và bền vững”, PGS.TS Đỗ Thị Thanh Thủy cho hay.

Đến nay, các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đang khởi sắc, nhất là ở các đô thị lớn như TPHCM với 12 lĩnh vực trọng tâm được ưu tiên phát triển. Tuy nhiên, sự phát triển còn thiếu cân đối: Điện ảnh và âm nhạc thương mại tăng nhanh nhưng thiếu chiều sâu, còn mỹ thuật và biểu diễn nghệ thuật vẫn manh mún, phụ thuộc vào tài trợ.

Một trong những vấn đề được quan tâm là thực trạng thị trường mỹ thuật Việt Nam. Nhà nghiên cứu, giám tuyển Lý Đợi cho biết, từ khi các nhà đấu giá trong nước xuất hiện (khoảng năm 2010), thị trường mỹ thuật thứ cấp đã dần dịch chuyển từ nước ngoài về Việt Nam.

Tuy nhiên, đến nay vẫn tồn tại song song hai kênh giao dịch “chính thức” và “chợ đen”, trong đó phần lớn mua bán diễn ra qua quan hệ cá nhân hoặc sàn đấu giá nước ngoài, gây khó khăn cho quản lý, thu thuế và bảo vệ quyền lợi nghệ sĩ.

Theo giới sưu tập, tổng giá trị giao dịch tranh Việt năm 2024 đạt khoảng 135 triệu USD (tương đương 3.500 tỷ đồng) - con số cho thấy tiềm năng lớn nếu thị trường được vận hành minh bạch. Ông Lý Đợi nhấn mạnh, Việt Nam không thiếu nghệ sĩ tài năng, mà thiếu một hệ sinh thái thị trường nội địa lành mạnh, nơi tác phẩm được định danh và bảo vệ bằng cơ chế pháp lý rõ ràng.

TS Phạm Lan Hương - Trường Đại học Văn hóa TPHCM nhấn mạnh, việc hồi hương tác phẩm không chỉ mang giá trị kinh tế và sưu tập, mà còn là hoạt động gìn giữ di sản.

Cần chiến lược để không bỏ lỡ thời cơ vàng

Trái với mỹ thuật, điện ảnh đang tăng trưởng mạnh mẽ. Theo Box Office Vietnam, doanh thu phòng vé phim Việt năm 2024 đạt hơn 1.800 tỷ đồng, tăng từ 1.500 tỷ đồng năm 2023, trong khi tổng doanh thu toàn ngành ước đạt 4.700 tỷ đồng.

Nhà phê bình Lê Hồng Lâm cho rằng: “Điện ảnh Việt đang phát triển nhanh về lượng nhưng chưa bền về chất. Nhiều phim thắng lớn về doanh thu nhưng vẫn chạy theo thị hiếu ngắn hạn, thiếu đầu tư cho kịch bản và kỹ thuật”. Ông Lâm đề xuất xây dựng quỹ đầu tư điện ảnh công - tư, hỗ trợ các dự án độc lập và khuyến khích phim nghệ thuật, phim thể nghiệm là những dòng phim tạo nền tảng cho sự đa dạng và chiều sâu của điện ảnh Việt.

GS.TS Trần Thanh Hiệp - nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội, cho rằng, đào tạo nhân lực điện ảnh vẫn theo mô hình bao cấp, trong khi thị trường cần nhà sản xuất có năng lực quản lý sáng tạo và kết nối thị trường. Ông đề xuất có giải thưởng riêng cho nhà sản xuất tại các liên hoan phim để ghi nhận đúng vai trò của họ.

Ông Nguyễn Khánh Dương (Box Office Vietnam) nhấn mạnh tầm quan trọng của dữ liệu minh bạch, cho rằng các nền điện ảnh lớn đều công khai số liệu phòng vé theo giờ, giúp điều chỉnh kế hoạch sản xuất và phát hành. Việt Nam cần xây dựng hệ thống dữ liệu thống nhất để thị trường vận hành chuyên nghiệp và bền vững.

Nếu điện ảnh đang tăng trưởng mạnh thì âm nhạc và nghệ thuật biểu diễn lại gặp nhiều trở ngại. Theo PGS.TS Đỗ Thị Thanh Thủy, thị trường biểu diễn trong nước còn nhỏ lẻ, thiếu đầu tư và bảo hộ bản quyền, khiến nghệ sĩ khó tiếp cận nguồn vốn, còn giá trị sáng tạo thường bị đánh giá thấp.

Chuyển đổi số mở ra cơ hội mới cho nghệ thuật biểu diễn với các nền tảng như YouTube, Spotify, TikTok hay thực tế ảo, giúp nghệ sĩ tiếp cận công chúng rộng hơn. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi khung pháp lý rõ ràng về bản quyền và tài sản số - yếu tố then chốt để âm nhạc Việt phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Dù có nhiều bước tiến nhưng để thị trường nghệ thuật Việt Nam phát triển, cần tháo gỡ 'nút thắt'.

Các chuyên gia thống nhất rằng phát triển thị trường nghệ thuật không chỉ để tạo ra lợi nhuận, mà còn là cách gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc. Một thị trường nghệ thuật lành mạnh không đối lập với nghệ thuật thuần túy, mà giúp nghệ thuật có điều kiện sống, phát triển và lan tỏa sâu rộng hơn trong đời sống xã hội.

Thị trường nghệ thuật Việt Nam đang ở thời điểm quyết định, hoặc bứt phá để trở thành động lực của kinh tế sáng tạo, hoặc bỏ lỡ cơ hội vàng trong quá trình hội nhập. Câu trả lời phụ thuộc vào tầm nhìn, thể chế và cách chúng ta đầu tư cho nghệ thuật. Câu hỏi “bứt phá hay bỏ lỡ” vì thế không chỉ là thách thức đặt ra cho giới nghệ sĩ và doanh nghiệp sáng tạo, mà còn là lời nhắc trách nhiệm đối với cơ quan quản lý và toàn xã hội.