Chặn sách giả, sách lậu: Quy định rõ hơn trách nhiệm của sàn TMĐT

Sách giả làm sai lệch chuẩn nội dung giảng dạy

Hồi tháng 8/2025 một đường dây sản xuất và buôn bán sách giáo khoa (SGK) giả quy mô lớn đã bị lực lượng công an triệt phá tại Bắc Ninh. Hơn 185.000 cuốn SGK giả, trị giá hơn 8 tỷ đồng cùng hàng loạt máy in, vật tư, phương tiện vận chuyển với tổng giá trị tang vật khoảng 15 tỷ đồng đã bị thu giữ. 

Vụ việc thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận, bởi đằng sau những cuốn sách giáo khoa giả không chỉ là câu chuyện vi phạm bản quyền hay thiệt hại kinh tế, mà là mối nguy tiềm ẩn đối với chất lượng giáo dục và sự an toàn tri thức của hàng triệu học sinh, giáo viên trên cả nước.

Trao đổi với báo chí, PGS.TS Nguyễn Văn Tùng – Thành viên Hội đồng thành viên, Phó Tổng biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXBGDVN) cho biết, nạn sản xuất, buôn bán sách lậu, sách giả, đặc biệt là SGK đang trở thành vấn đề nghiêm trọng và kéo dài nhiều năm. 

"Sách giáo dục của NXBGDVN hiện là loại bị làm giả và tiêu thụ lậu nhiều nhất về số lượng, địa bàn và mức độ thiệt hại", ông Tùng chia sẻ. 

Theo ông, SGK giả gây tổn thất lớn cả về kinh tế lẫn uy tín. Các nhà xuất bản mất doanh thu do sản phẩm lậu không phải chi trả bản quyền, chi phí thực nghiệm, tập huấn hay truyền thông. 

Tệ hơn, chất lượng in ấn và nội dung kém khiến người đọc dễ mất lòng tin vào thương hiệu chính thống, trong khi giáo viên và học sinh những người trực tiếp sử dụng lại gánh hậu quả nặng nề.

PGS.TS Nguyễn Văn Tùng – Thành viên Hội đồng thành viên, Phó Tổng biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (Ảnh: Kim Thoa).

PGS.TS Nguyễn Văn Tùng nhấn mạnh, điều nguy hiểm là nhiều loại SGK giả được làm tinh vi, gần như giống hệt bản thật về hình thức nhưng lại sai lệch về nội dung, ký hiệu, màu sắc hoặc bố cục. 

"Chỉ một sai sót nhỏ về bản đồ, ký hiệu hay kiến thức cũng có thể khiến học sinh tiếp nhận lệch lạc, thậm chí sai về vấn đề biên giới, biển đảo điều vô cùng đáng lo ngại", ông cảnh báo. 

Không chỉ vậy, sách in lậu thường sử dụng vật liệu rẻ tiền, mực in độc hại, chữ mờ, dễ nhòe, ảnh hưởng trực tiếp đến thị lực và sức khỏe của học sinh. Một hệ lụy khác là người dùng không thể truy cập các học liệu số, tiện ích trực tuyến đi kèm SGK chính thống do NXBGDVN phát hành, từ đó làm mất đi tính tương tác và hiệu quả trong học tập.

Giải thích về nguyên nhân khiến vấn nạn in lậu SGK vẫn tồn tại dai dẳng, PGS.TS Nguyễn Văn Tùng cho rằng cốt lõi nằm ở lợi nhuận quá lớn và ý thức bảo vệ bản quyền của một bộ phận người tiêu dùng còn hạn chế. 

"Sách giả, sách lậu có chi phí sản xuất thấp, không phải trả các khoản bản quyền hay chi phí chuyên môn, nên được bán với giá rẻ, chiết khấu cao. Điều đó tạo ra sức hút mạnh với các đại lý và người mua", ông phân tích. 

Bên cạnh đó, công tác kiểm soát thị trường và thực thi pháp luật vẫn chưa đủ mạnh, chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe, khiến các đối tượng dễ dàng lợi dụng kẽ hở để trục lợi. Thêm vào đó, vào mỗi dịp kết thúc năm học, nhu cầu mua SGK tăng đột biến, trong khi sách thật chưa kịp phát hành rộng rãi đây chính là "thời điểm vàng" để sách lậu tràn ra thị trường.

Đánh giá về hiệu quả của các quy định pháp luật hiện hành trong việc phòng chống SGK giả, ông Tùng thẳng thắn nhận định: "Các quy định hiện nay vẫn chưa đủ mạnh, chưa đủ sức răn đe. Thiếu nhân lực, công nghệ kiểm soát lạc hậu, việc xử lý vi phạm còn chậm và mức phạt chưa tương xứng khiến tình trạng này khó được kiểm soát triệt để". 

Ông cho rằng, để đẩy lùi nạn sách giả, cần áp dụng những biện pháp mạnh tay hơn, đặc biệt là tăng khung hình phạt đối với hành vi sản xuất, phân phối và tiêu thụ sách lậu. Song song với đó, NXBGDVN đã và đang triển khai nhiều biện pháp để bảo vệ bản quyền và hỗ trợ người tiêu dùng nhận diện sách thật. 

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Tùng, nhà xuất bản thường xuyên phối hợp với Cục Quản lý thị trường và các địa phương tổ chức các buổi trưng bày, tập huấn nhận diện sách thật – sách giả; đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền qua báo chí, mạng xã hội, khuyến cáo giáo viên, phụ huynh và học sinh chỉ mua sách tại hệ thống phân phối chính thức của NXBGDVN hoặc các công ty Sách – Thiết bị trường học địa phương.

Mở rộng phạm vi truy cứu trách nhiệm hình sự

Chia sẻ với Người Đưa Tin về góc nhìn pháp lý, Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng – Trưởng văn phòng Luật sư Kết nối (Đoàn Luật sư Tp.Hà Nội) cho rằng, những hành vi in, phát hành và kinh doanh sách lậu, sách giả hiện nay không chỉ đơn thuần là vi phạm bản quyền mà đã trở thành một dạng tội phạm có tổ chức, được vận hành tinh vi theo chuỗi từ sản xuất, vận chuyển đến tiêu thụ trên các nền tảng trực tuyến.

Luật sư Hùng cho biết, xuất bản phẩm theo quy định của Luật Xuất bản năm 2012 bao gồm toàn bộ tác phẩm, tài liệu về chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học... được phát hành bằng các hình thức khác nhau như sách in, sách chữ nổi, tranh ảnh, bản đồ, lịch hay các bản ghi âm, ghi hình có nội dung thay sách. 

Theo điểm c, khoản 2, Điều 10 của Luật này, hành vi in lậu, in giả, in nối bản trái phép là một trong những hành vi bị nghiêm cấm. Do đó, việc sản xuất và buôn bán SGK giả không chỉ là hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền sở hữu trí tuệ, mà còn gây rối loạn thị trường xuất bản, làm suy giảm uy tín của các nhà xuất bản chân chính và xâm hại quyền lợi của người tiêu dùng.

"Hiện nay, những hành vi vi phạm này ngày càng có tổ chức, được che giấu bằng nhiều thủ đoạn tinh vi hơn, đặc biệt là qua các sàn thương mại điện tử và mạng xã hội. 

Dù pháp luật hiện hành đã có quy định xử lý bằng các chế tài hành chính và hình sự, nhưng trong thực tế, mức xử phạt vẫn chưa đủ mạnh so với lợi nhuận mà các đối tượng vi phạm thu được. 

Chính vì vậy, tính răn đe chưa thực sự phát huy hiệu quả, đòi hỏi cần có biện pháp nghiêm khắc và đồng bộ hơn", luật sư Hùng nhận định.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng – Trưởng văn phòng Luật sư Kết nối (Đoàn Luật sư Tp.Hà Nội).

Ông phân tích thêm, hành vi in, buôn bán, phát hành sách giả có thể bị xử lý bằng nhiều chế tài khác nhau tùy mức độ vi phạm. 

Cụ thể, theo Điều 18 Nghị định 131/2013/NĐ-CP (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 28/2017/NĐ-CP), người sao chép tác phẩm mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả có thể bị phạt tiền từ 15 đến 35 triệu đồng, đồng thời bị buộc tiêu hủy tang vật hoặc gỡ bỏ các bản sao vi phạm trên môi trường mạng. 

Trường hợp đủ yếu tố cấu thành tội phạm, theo Điều 225 Bộ luật Hình sự, hành vi xâm phạm quyền tác giả có thể bị phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm, thậm chí lên tới 8 năm nếu vi phạm nghiêm trọng hoặc gây thiệt hại lớn. Ngoài ra, các cá nhân, tổ chức liên quan còn phải bồi thường thiệt hại cho tác giả, nhà xuất bản bị ảnh hưởng.

Luật sư Nguyễn Văn Hùng cho rằng, "điểm nghẽn" lớn nhất trong công tác xử lý sách lậu hiện nay nằm ở sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan chức năng, nhà xuất bản và các nền tảng thương mại điện tử. 

Việc chia sẻ thông tin, kiểm tra và xử lý vi phạm vẫn còn chậm, dẫn đến tình trạng sách giả có thể lưu hành công khai mà không bị phát hiện, ngăn chặn kịp thời.

Theo luật sư, để khắc phục tình trạng này, cần tăng mức chế tài, mở rộng phạm vi truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các trường hợp tái phạm hoặc hoạt động có quy mô lớn. Đồng thời, pháp luật cần quy định rõ hơn trách nhiệm của các sàn thương mại điện tử trong việc kiểm duyệt, gỡ bỏ và ngăn chặn kịp thời việc buôn bán sách vi phạm.

Tham khảo thêm

Tham khảo thêm

“Các em vùng khó chỉ mong có đủ sách để học, có vở để viết"

Đề cập đến tác động của sách giả trong bối cảnh ngành giáo dục đang hướng tới thống nhất một bộ sách giáo khoa theo Nghị quyết 71, luật sư Hùng cho rằng cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. 

Trong đó, nhà xuất bản phải chủ động phối hợp với công an, quản lý thị trường và chính quyền địa phương để phát hiện, xử lý nhanh các điểm in và kho chứa sách giả, đồng thời ứng dụng công nghệ nhận diện mã hóa sản phẩm như tem chống giả, mã QR xác thực để người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra nguồn gốc. 

Cùng với đó, tuyên truyền, nâng cao nhận thức của phụ huynh, học sinh và giáo viên về tác hại của sách lậu cũng là biện pháp lâu dài và bền vững.