Cảm thụ văn học: Chạm cuộc đời, mở yêu thương

.t1 { text-align: center; } .t2 { text-align: right; }

Nhà thơ Nguyễn Đình Thi từng quan niệm: “Thơ là tiếng nói đầu tiên, tiếng nói thứ nhất của tâm hồn khi đụng chạm tới cuộc sống”.

Quả thật, đôi khi, chỉ một cái va chạm rất khẽ cũng đủ làm rung lên biết bao cảm xúc âm vang trong tâm hồn. “Chạm ngón tay gầy” của nhà thơ Nguyễn Doãn Việt là một bài thơ như thế.

Tác giả đã chọn hình ảnh đôi bàn tay với những ngón tay gầy gò nhỏ bé để gửi gắm ý nghĩa lớn lao về số phận con người, những cơ cực đời sống, cũng như tình yêu chan chứa, bền bỉ theo năm tháng.

Cũng qua hình ảnh đôi bàn tay và những cái “chạm” đầy ám gợi, bài thơ không chỉ là lời tri ân, sự thấu cảm người phụ nữ mà còn là bản tình ca dịu dàng về tình yêu, về sự thấu hiểu sâu sắc của một người đàn ông dành cho người phụ nữ tảo tần suốt đời bên mình.

Bài thơ gây ấn tượng ban đầu với nhan đề thật giản dị mà gợi nhiều tầng nghĩa sâu sắc. Chữ “chạm” không chỉ đơn thuần là hành động, mà còn ẩn chứa sự kết nối tinh thần, sự gần gũi để thấu hiểu chân thành giữa người với người. Nó như một cử chỉ dịu dàng, đầy trân trọng và trìu mến.

“Ngón tay” vốn là chi tiết nhỏ bé, nhưng lại rất đặc trưng và hết sức cần thiết cho sự sống và hoạt động của con người. Tính từ “gầy”, vừa toát lên sự hao mòn của thời gian, của công việc lam lũ, vừa gợi cảm giác mỏng manh, dễ tổn thương. Đây chính là biểu tượng cho người phụ nữ tảo tần, đã phải chịu nhiều vất vả, chịu đựng thầm lặng.

Hay nói cách khác, nhan đề không dừng lại ở việc mô tả một cử chỉ rất gần gũi, thân thương, mà còn chứa đựng nỗi niềm và sự thấu hiểu về cuộc đời hi sinh tảo tần và tình yêu thương vô bờ của người phụ nữ.

Mạch ý bài thơ được triển khai theo hành trình cảm xúc từ một hành động chạm ngón tay nhẹ nhàng, mở ra cả một sự hiểu thấu cuộc đời đã từng trải qua thử thách của thời gian, gian khó và cả tình nghĩa yêu thương. Hay nói cách khác, hình ảnh “ngón tay gầy” vừa mang dáng vẻ hiện thực gầy guộc, chai sạn sau bao năm tháng lao động nhọc nhằn, vừa có sức gợi biểu tượng.

Nó là kết tinh của những vui buồn, vất vả và cả những yêu thương, chở che trong cả một đời người. Khi “tôi” về, khẽ chạm vào ngón tay gầy ấy, cũng chính là chạm vào cả một dòng đời, một phận người, và hơn thế, chạm vào suối nguồn yêu thương ấm áp.

Phận người thăng trầm

Một đời người là một hành trình dài. Ngay từ những câu đầu, tác giả đã gợi lên hình ảnh ngón tay gắn liền với tuổi trẻ, với mộng mơ:

“Tôi về chạm ngón tay em

Gối lên tuổi mộng thuở mềm đôi mươi”

Bàn tay của người con gái khi ấy gắn liền với sự tươi trẻ của tuổi thanh xuân nên “mộng” và “mềm” lắm. Đó là tuổi “đôi mươi”, tuổi tình yêu, tràn đầy sức sống và khát vọng. “Gối lên tuổi mộng” là một cách nói đầy chất thơ, đầy lãng mạn, diễn tả sự nâng niu, dựa vào đôi bàn tay để an trú, để tìm thấy sự mộng mơ của tình yêu thời trẻ.

Như vậy, chỉ với hai câu thơ, tác giả đã đồng hiện không gian và thời gian của hiện tại và quá khứ, thực tại và kỷ niệm hòa quyện trong một xúc cảm vừa ngọt ngào, vừa hoài niệm. Để rồi trở về với hiện tại, những ngón tay mộng mềm ấy đã trở nên “gầy” giữa những ngày dài nắng mưa, lam lũ:

“Nắng mưa cơ cực dãi dầu

Đôi bàn tay ấy đã nhàu thời gian”

Và

“Từng đường chỉ sạm guốc gân

Đã chai đắng đót, đã hằn gió giông”

“Nắng mưa”, “gió giông” là những hình ảnh diễn tả rất rõ nét những biến động, thất thường, không thuận lợi của cuộc đời. Cùng với đó là thời gian, một thứ vô hình nhưng có thể làm biến đổi mọi thứ khiến ta nhiều lúc không thể nhận ra. Ba sự tác động ấy đã khiến những ngón tay vốn mềm mộng ngày ấy bây giờ đã thành “nhàu”, “sạm”, “guốc gân”, “chai”, “hằn”.

Một loạt tính từ không chỉ tả hình thức bên ngoài với những nếp nhăn, chai sạm mà còn là dấu ấn của cả một hành trình đời sống với bao vất vả. Mỗi vết chai, mỗi nếp nhăn là một vết chạm khắc của thời gian, của nhọc nhằn, của sự hy sinh. Những ngón tay ấy tần tảo nuôi con, chăm chồng, vén vun mái ấm, đôi bàn tay ấy gồng gánh những nỗi lo cơm áo gạo tiền “Vén vun biết mấy lo toan tảo tần”.

Thời gian, sự hi sinh âm thầm bền bỉ hằn nét rõ ràng trên cái “gầy”của những ngón tay, cũng như từng đường chỉ tay, nay lại đen sạm, chai cứng, hằn rõ mồn một. Cái “guốc gân” ấy của từng đường chỉ chính là cái va chạm, cái phải gánh gồng, cái phải đương đầu của một bên là bàn tay nhỏ bé, một bên là cả cuộc đời đầy giông bão.

Ai đó đã nói đường chỉ tay chính là đường số phận, quả thật ở đây nó đã diễn tả rất đúng phận long đong vất vả của người phụ nữ. Như thế ở đây “ngón tay gầy” đâu chỉ dừng lại ở một bộ phận có đặc điểm gầy gò, xấu xí mà còn là biểu tượng cho cả một đời đầy thăng trầm.

Hay nói cách khác, bàn tay ấy hiện ra cả cuộc đời, phận người vất vả, hi sinh. Khi “Tôi” chạm vào các ngón tay ngày ấy, là chạm vào dấu vết hằn in đời sống, chạm vào cái long đong của một kiếp người. Cái mềm mộng ban đầu đã được đắp bởi cái “đắng đót” nhưng đó cũng giúp “tôi” nhận ra những yêu thương không thể xóa nhòa.

Chan chứa yêu thương

Quả thực, khi chạm vào những ngón tay gầy ấy, nhân vật “tôi” cảm nhận được một nguồn yêu thương chan chứa:

“Bàn tay ấm những tiếng cười

Đan thành duyên phận trọn đời bền sâu”

Các tính từ và động từ “ấm”, “cười”, “đan”, “bền sâu”, “trọn đời” diễn tả hạnh phúc tỏa lan từ đôi bàn tay ấy. Khi những ngón tay đan cùng duyên phận phu thê, khi bàn tay truyền cho nhau tình yêu và sự cố gắng xây đắp, hạnh phúc sẽ mỉm cười. Như thế đôi bàn tay không chỉ lao nhọc, mà còn là nơi gieo mầm hạnh phúc.

Bàn tay ấy là một sợi dây liên kết, là chất keo gắn kết tình yêu, tình nghĩa vợ chồng, là cầu nối những niềm vui đời thường. Bởi lẽ, mọi sự quyết định lớn trong cuộc đời, những biến cố thăng trầm được cụ thể hóa từ đôi bàn tay ấy:

“Khi buông để nhẹ gánh lòng

Khi cầm cho chặt bão bùng giật lay”

Ai đó đã nói rằng, trong cuộc đời này, điều khó nhất, đòi hỏi sự tỉnh táo nhất của lý trí và cảm xúc thật của trái tim chính là biết “buông” hay “cầm”. Ở đây, “buông” và “cầm”, hai động thái tưởng chừng trái ngược lại được đặt song hành như một cách ứng xử đúng mực của tình yêu trưởng thành: buông khi cần để sẻ chia, giúp nhau nhau khỏi áp lực, giữ khi cần để chở che, nắm chặt nhau giữa những bão giông.

Thế là, một khi “buông” và “cầm” đúng lúc, đúng hoàn cảnh thì mọi gánh dù nặng đến mấy cũng trở nên “nhẹ”, cũng như bão tố có “giật lay” cũng chẳng thể làm chuyển rung những gì ta đang cố nắm giữ. Mặt khác, ý thơ còn thể hiện một quan điểm rất nhân văn, yêu không chỉ là nắm giữ, mà còn là biết buông đúng lúc, biết thấu cảm và sẻ chia. Đây cũng là một minh chứng cho sự từng trải trong cảm xúc.

Tình yêu ở đây không còn là sự cháy bỏng nồng nhiệt, mà là sự tỉnh táo và thủy chung, điều chỉ có thể có được qua năm tháng đồng hành và va vấp. Như vậy, bàn tay trở thành biểu tượng của tình yêu gắn bó, của sự đồng hành, của lòng thủy chung son sắt. Dù gầy guộc, dù chai sạn, bàn tay ấy lại mang đến một nguồn lửa ấm áp:

“Miên man chạm ngón tay gầy

Nghe hơi lửa ấm dâng đầy bên anh”

Từ láy “miên man” và biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác “nghe” diễn tả sâu xa cảm xúc hạnh phúc lan tỏa. Hay nói cách khác, đến đây cái “chạm” đã đạt đến độ cao nhất của cao trào cảm xúc. Chạm ngón tay không còn là tiếp xúc về mặt thể lý, mà còn là sự kết nối tâm hồn. Trong cái gầy guộc ấy lại chứa đựng một sức sống bền bỉ, một tình yêu bất diệt.

Nó khiến cho người đàn ông cảm nhận được sự ấm áp dâng tràn, đủ sức xua đi giá lạnh của bão giông, đủ để nuôi dưỡng hạnh phúc. “Dâng đầy” ở đây chính là trạng thái đầy, tròn, viên mãn của sự ấm êm, của niềm hân hoan trong cuộc sống. Như vậy, từ “ngón tay gầy”, tác giả không chỉ tái hiện nỗi nhọc nhằn của đời sống, mà quan trọng hơn, đã làm sáng lên vẻ đẹp của nghĩa tình, của yêu thương.

Đó là nơi trú ẩn cho tâm hồn cô đơn, là ngọn lửa cho đời lạnh lẽo trở nên ấm áp. Đôi bàn tay gầy ấy hóa thành nguồn năng lượng của cảm xúc, để “tôi” khi chạm vào có thể mở lòng, để tìm thấy niềm an ủi, để sống và yêu trọn vẹn.

Bài thơ gồm 7 khổ, mỗi khổ 2 câu, không gò bó vào niêm luật mà có sự uyển chuyển và gợi cảm theo dòng cảm xúc. Tác giả sử dụng thủ pháp ẩn dụ và biểu tượng một cách nhuần nhuyễn. “Ngón tay”, “bàn tay”, “đường chỉ”, “gió giông”... đều là những hình ảnh giàu tính biểu cảm và gợi mở.

Ngôn ngữ, hình ảnh thơ dung dị nhưng tinh luyện; câu từ mềm mại, không gò ép nhưng vẫn giữ nhịp thơ giàu nhạc tính. Đặc biệt, lối thể hiện tình cảm thông qua xúc giác “chạm”, “cầm”, “buông”, “gối”, tạo nên mạch cảm xúc thơ rất thật, rất gần gũi, rất đời. Tất cả những yếu tố nghệ thuật ấy đã giúp bài thơ gợi mở hành trình cảm xúc sâu lắng, từ hiện thực đời sống vất vả đến cõi yêu thương dạt dào.

Ở đó, đôi bàn tay nhỏ bé với những ngón tay gầy guộc mang ý nghĩa lớn lao, vừa là dấu ấn của cuộc đời cơ cực, vừa là nơi vun vén, xây đắp thế giới ấm áp, ngọt ngào, hạnh phúc, yêu thương.

Với bài thơ “Chạm ngón tay gầy”, nhà thơ Nguyễn Doãn Việt đã gửi tới mỗi chúng ta thông điệp đầy ý nghĩa về mối quan hệ trong đời. Ta thấm thía hơn rằng tình cảm thật sự đâu phải là những gì quá lớn lao, xa vời mà chính sự đồng hành, sự sẻ chia và sự âm thầm giữ lấy nhau qua từng “ngón tay”, qua từng điều nhỏ nhặt.

Nhiều lúc, quan tâm nhau không cần quá nhiều lời, chỉ cần một cái chạm tay đúng lúc, một cái nắm tay giữa giông bão, hay một cái buông tay khi cần thiết để cả hai được nhẹ lòng. Thế là cả người được chạm và người muốn chạm có thể tìm thấy nhau trong cảm xúc hạnh phúc dâng đầy.

Bài thơ vì thế không chỉ mang tính trữ tình, mà còn mang chiều sâu nhân văn và triết lý. Nó hướng con người đến sự trân trọng, biết ơn và thấu cảm, đặc biệt là với những người phụ nữ đã âm thầm vì mình mà hy sinh.