Từ trang sách: Nghệ thuật khơi dậy ý chí sinh tồn

Là những tuyệt vọng hay hy vọng? Những trạng thái tâm lý ấy đều hiện diện trong tiểu thuyết “Đôi mắt của Mona” để rồi sau cùng ta được nhận ra điều kỳ diệu: Nghệ thuật có khả năng khơi dậy ý chí sinh tồn.

“Mẹ ơi, đen kịt” - hai lần Mona thốt lên như thế ngay ở trang mở đầu cuốn tiểu thuyết. Không hốt hoảng, sợ hãi đến bật khóc sao được với cô bé mới lên 10 đang học bài thì bỗng dưng trước mắt chỉ là bóng tối - thứ bóng tối không đến từ bên ngoài của màn đêm mà “từ chính cơ thể nó, từ bên trong”.

Nhưng, sự đột ngột ấy xảy ra chỉ trong sáu mươi ba phút, mắt sáng trở lại ngay khi cô bé được bố mẹ vội đưa đến Bệnh viện Nhà Chung gặp bác sĩ nhi khoa tài giỏi Van Orst.

Dù tạm chẩn đoán là chứng bệnh từ một cơn AIT (thiếu máu cục bộ thoáng qua) và khuyến cáo cần gặp bác sĩ về thần kinh trẻ em để theo dõi, nhưng vẫn còn nguyên đó nguy cơ bóng tối sẽ dần bao phủ đôi mắt “dám xanh, dám to và thuần khiết đến thế” của Mona - như là một sự trừng phạt đầy ganh tị.

Cuối cùng, không có cuộc gặp gỡ nào với bác sĩ về thần kinh trẻ em mà thay vào đó là sự xuất hiện của Dadé - ông ngoại Henry Vuillemin, người mà Mona vô cùng yêu quý. Người ông đó vừa nhiều tuổi và nhiều cả sức mạnh, có dáng người cao lớn, gầy gò; trên mặt mang vết sẹo dài vì từng là một ký giả chiến trường. Giữa ông và Mona có sự kết nối đặc biệt qua sợi dây chuyền làm bằng dây câu, đeo vỏ ốc nhỏ xíu vốn thuộc về bà ngoại và mang lại may mắn cho cô bé.

Người ông yêu cái cách Mona nói chuyện “có thứ âm nhạc nhẹ nhàng luôn ẩn chứa điều bí ẩn, ông quyết khám phá bằng lắng nghe”. Còn khi ở bên ông, Mona “cảm thấy được bảo vệ. Và được sung sướng. Ông luôn cố gắng nói chuyện với nó như một người lớn”.

Cũng bởi, ông thường thuận theo tự nhiên, “không muốn biến con bé thành một con khỉ nhỏ được huấn luyện. Ông không muốn mình nằm trong số những người ông chuyên đi bới móc sai lầm của bọn trẻ để sửa lưng chúng bằng giọng điệu thông thái…”.

Liệu trình điều trị bệnh của ông ngoại rất… lạ kỳ: Đều đặn đưa cô bé đến bảo tàng: Louvre, Orsay rồi Trung tâm nghệ thuật và văn hóa bảo tàng quốc gia Georges-Pompidou ở khu Beaubourg. Ông muốn tìm “thuốc bổ” cho cháu gái của mình từ những tác phẩm nghệ thuật “táo bạo nhất và đẹp đẽ nhất mà nhân loại đã thực hiện được”.

Tiểu thuyết 'Đôi mắt của Mona' do Nhà xuất bản Phụ nữ ấn hành. Ảnh: Bình Thanh

Từ định nghĩa “Nghệ thuật, là pháo hoa hoặc là gió”, ông muốn rằng, “trong tổng thể hay qua một chi tiết, một bức tranh, một tác phẩm điêu khắc hay một bức ảnh phải có khả năng khơi dậy ý nghĩa của cuộc sinh tồn”.

Điều này gợi nhắc về truyện ngắn “Chiếc lá cuối cùng” của O. Henry (Mỹ), được khép lại bằng sự chiến thắng bệnh tật và khát khao được sống của họa sĩ trẻ Johnsy khi thấy chiếc lá cuối cùng trên cây thường xuân vẫn bám vững qua những gió mưa. Và đó cũng là kiệt tác do họa sĩ già Behrman hoàn tất đến hơi thở cuối cùng.

52 chương tương ứng với 52 tuần đôi mắt của Mona vẫn có thể thâu nạp thế giới xung quanh được bố cục trong tiểu thuyết tưởng là dài dằng dặc khi đưa tổng số trang lên đến gần 500 ở khổ lớn (15,5x24cm), nhưng kỳ thực lại thật gọn ghẽ, cuốn hút trong lối kể hấp dẫn, sinh động.

Theo sát hành trình này, người đọc được cùng Mona và ông ngoại Henry khám phá những tác phẩm nghệ thuật kinh điển đang trưng bày ở các bảo tàng nổi tiếng thế giới như: “Mona Lisa” (1505/1519, Leonardo da Vinci), “Người làm vườn xinh đẹp” (1507/1508, Raphael), “Người học trò thú vị” (khoảng 1786, Marguerite Géard)… ở Bảo tàng Louvre; “Ngôi sao” (khoảng 1876, Edgar Degas), “Nhà thờ Auvers-sur-Oise” (1890, Vincent van Gogh), “Tuổi già” (khoảng 1902, Camille Claudel)… ở Bảo tàng Orsay; “Người mẫu đỏ” (1935, René Magritte), “Khúc nhạc sớm” (1942, Pablo Picasso), Precious Liquids (1992, Louise Bourgeois)… tại Trung tâm Pompidou ở khu BeauBourg.

Cách khám phá ở đây cũng rất đặc biệt khi tác giả Thomas Schlesser (Pháp) khéo léo tạo ra cuộc đối thoại giữa văn chương và nghệ thuật, từ đó dẫn dắt hành trình này song hành với nội tâm của Mona.

Là một sử gia nghệ thuật, Giáo sư Đại học Bách khoa từng xuất bản nhiều tiểu luận về nghệ thuật nên ông không chỉ mô tả, mà còn giải mã các tác phẩm nghệ thuật ở những góc nhìn mới mẻ, đồng thời nêu bật quan điểm thưởng thức nghệ thuật của Antoine de Saint-Exupéry: “Người ta chỉ nhìn rõ được bằng trái tim. Con mắt thường mù lòa trước những điều cốt tử”.

Và đó cũng chính là chìa khóa dẫn lối cho Mona đón nhận bóng tối đang xâm lấn đôi mắt, chuyển từ nỗi sợ hãi sang sự bình thản thấu hiểu “Đen là một màu” khi cô bé đã biết cách “Tự lưu trữ bản thân”. Trong hành trình này, đến cuối chặng, cô bé còn chủ động ngắm nhìn tác phẩm sắp đặt của Marina Abramovic bằng đôi mắt nhắm nghiền.

Điều này mang đến cho ông ngoại sự an tâm vì “hiểu quá rõ rằng bằng hành động đó, Mona tìm cách thuần hóa nỗi bất hạnh đang ẩn nấp trong bóng tối… Nó trân trọng khoảnh khắc đen tối ấy, đã tắm mình hơn là bị nhấn chìm và đã bớt sợ bị bóng tối bắt kịp hơn chút ít…”.

Cũng từ đây, bí mật về bà ngoại Colette và sợi dây chuyền kết nối với Mona được tiết lộ cùng triết lý sâu sắc về tự do lựa chọn và cái chết. Lắng lại trong đó còn là câu nói tuyệt đẹp của bà với cô bé: “Hãy quên đi những điều tiêu cực, cháu yêu. Luôn giữ ánh sáng bên trong mình nhé!”.

Bởi thế, dù cuốn tiểu thuyết đã khép lại và bóng tối vẫn xâm chiếm đôi mắt Mona nhưng từ khả năng khơi dậy ý chí sinh tồn của nghệ thuật thì ánh sáng sẽ luôn tràn đầy, rực rỡ nơi trái tim, tâm hồn cô bé để chiếu rọi cho ngày mai, cho tương lai…